Orzechy nerkowca – Anacardium occidentale

Nazwy zwyczajowe: Nerkowiec, orzechy nerkowca, orzechy cashew, nerkowiec zachodni, ledvinovník zachodni, kešu, keshú, caju, acaju, acajou, acajuba, acajaiba, anacarde, alcayoiba, maranon, jambu golok, jambu mete, jambu monyet, cashew, cashew nut, cashew tree, cashu, casho, cajueiro, anacardo, anacardier, cacajuil, gajus, jocote maranon, pomme cajou, merey, noix d'acajou, Anacardium occidentale, East Indian Almond

Nazwa łacińska: Anacardium occidentale

Pochodzenie: Afryka, Azja, Ameryka Południowa

Krótki wstęp

Orzechy nerkowca pochodzą z tropikalnych rejonów i uprawiane są głównie w miejscach o wysokiej wilgotności i ciepłym klimacie. Z jednego hektara uprawy uzyskuje się średnio 0,25 tony orzechów, podczas gdy odmiany karłowate dostarczają nawet do 1,1 tony. Największymi producentami są Wietnam, Indie, Nigeria i Wybrzeże Kości Słoniowej. Nerkowiec można też próbować uprawiać w domowych warunkach jako roślinę doniczkową. Nasiona kiełkują do 8 tygodni, najlepszy efekt daje ciepły, wilgotny substrat.

Opis szczegółowy

Orzechy nerkowca – przysmak ceniony na całym świecie i roślina o zadziwiających właściwościach.

Informacje botaniczne

Ledvinovník zachodni, znany w Polsce jako nerkowiec zachodni (Anacardium occidentale), to tropikalne, wiecznie zielone drzewo o krótkim, nieregularnie ukształtowanym pniu, dorastające zazwyczaj do 4–12 m (maksymalnie do 14 m). Zanim zacznie owocować, musi upłynąć około 3 lata, a pełen plon do celów gospodarczych uzyskuje się po 8 latach. Wyhodowano także karłowate odmiany sięgające do około 6 m – szybciej zaczynają owocować i mają wyższą wydajność.

Drzewo rodzi jadalne orzechy o charakterystycznym kształcie, znane jako orzechy nerkowca, osadzone w mięsistym, soczystym, żółtoczerwonym tzw. jabłku nerkowca. Sama łupina orzecha zawiera drażniący skórę olej (powodujący u wrażliwych osób kontaktowe zapalenie skóry), dlatego przed spożyciem orzech musi być poddany obróbce cieplnej (prażenie, gotowanie), by pozbyć się oleju. Do sprzedaży i konsumpcji trafiają wyłącznie obrane orzechy bez łupiny. Miąższ jabłka nerkowca może być wykorzystywany w przemyśle spożywczym, a same orzechy trafiają do wielu potraw, produkuje się z nich masło, sery, mleko czy kremy.

Liście są naprzemiennie (czasem spiralnie) rozmieszczone, owalne, jajowate do podłużnych, o długości 4–22 cm i szerokości 2–15 cm, z delikatnymi, gładkimi brzegami. Są skórzaste, młode mają czerwono-brązowy odcień. Kwiatostan to wiechy o długości 10–25 cm, a drobne, aromatyczne kwiaty mają barwę od białej do czerwonawej i zbudowane są z 5 pręcików i wydłużonego słupka.

Pochodzenie i występowanie

Nerkowiec zachodni pochodzi z wybrzeży północno-wschodniej Brazylii oraz części Wenezueli. Roślina została udomowiona na długo przed rozpoczęciem kolonizacji przez Europejczyków. Europejczycy poznali ją w XVI wieku, a portugalscy żeglarze rozprzestrzenili ją do Indii (okolice Goa), skąd dotarła do południowo-wschodniej Azji i Afryki. Dziś uprawiana jest w tropikalnych regionach świata, szczególnie tam, gdzie panuje gorący i wilgotny klimat z krótkimi okresami suszy, do 800 m n.p.m. Najwięksi światowi producenci to Wietnam, Nigeria, Indie i Wybrzeże Kości Słoniowej. Drzewo dobrze toleruje słone gleby i bywa częścią flory lasów oraz nadrzeczy. Największy okaz nerkowca znajdziemy w mieście Natal (Brazylia) – jego rozpiętość to aż 8400 m², czyli więcej niż powierzchnia boiska piłkarskiego!

Zastosowanie / dawkowanie

W medycynie Majów napary z liści lub kory nerkowca stosowano jako środek ściągający przy biegunkach. Roślina uprawiana jest obecnie głównie ze względu na swoje owoce – kulinarnie najważniejsze są orzechy nerkowca. Konsumowane są solo, jako dodatek do wypieków, deserów i dań (zwłaszcza w kuchni indyjskiej i krajów azjatyckich), wykorzystywane w formie mleka, masła i serów roślinnych. Mniej popularne, ale równie wartościowe jest miąższ jabłka nerkowca – spożywany na surowo, przerabiany na dżemy, kompoty, soki, octy i napoje alkoholowe (wina, likiery, rumy).

Drewno nerkowca stosuje się w produkcji mebli, a ekstrakty z łupin (związki takie jak kardol) są składnikiem środków owadobójczych, impregnatów i farb. W tradycyjnej fitoterapii oraz medycynie ludowej różnych kontynentów nerkowiec i jego produkty stosowane są na szereg schorzeń: napary z liści, kory i soku z jabłka nerkowca wsparte są przekazem jako środki na biegunkę, przeziębienie, infekcje bakteryjne, choroby skóry, owrzodzenia czy rany. W Indiach i Ameryce Południowej popularny jest również jako łagodny diuretyk, środek tonizujący i wspierający metabolizm (wspomaga walkę z nadwagą i wysokim ciśnieniem), a w Afryce i Azji regularne spożywanie orzechów poleca się przy nadciśnieniu, cukrzycy, problemach trawiennych, infekcjach układu moczowego, stanach zapalnych oraz do poprawy kondycji skóry i włosów. Sok i preparaty z orzechów stosowane są miejscowo na brodawki, wrzody oraz rogowacenie skóry.

Oleje i ekstrakty z łupin waren wykorzystywane były tradycyjnie w leczeniu infekcji pasożytniczych i przeciw brodawkom. Współczesne badania potwierdzają działanie antyseptyczne, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne oraz wspomagające zmniejszenie masy ciała i redukcję poziomu cholesterolu. Orzechy bogate są w energetyczny tłuszcz, białko, witaminy i minerały (szczególnie żelazo, miedź, mangan, magnez, fosfor, cynk, selen). Zawierają też duże ilości witaminy C (więcej na 100 g niż pomarańcze), antocyjany, flawonoidy, kwasy tłuszczowe i aminokwasy egzogenne. Są cennym źródłem skwalenu, fytosteroli, tanin, limonenu i polifenoli.

Dawkowanie: Przy spożywaniu orzechów nerkowca nie ma szczególnych ograniczeń, poza przeciwwskazaniami dla osób uczulonych lub cierpiących na kamicę nerkową (z powodu zawartości szczawianów). Dawkowanie naparów i wywarów z liści, gałązek bądź kory należy dostosować indywidualnie do stanu zdrowia, wieku i płci.

Uwaga: Część osób może wykazywać alergię na nerkowca, czasem o ostrym przebiegu (anafilaksja). U osób z kamieniami nerkowymi zaleca się spożywanie z umiarem lub po konsultacji lekarskiej. Dobrze przetworzone orzechy nerkowca są ogólnie uznawane za bezpieczne.