Orzeszek koli – Cola acuminata

Opis szczegółowy

Orzeszek koli to roślina znana ze swojego pobudzającego działania na ciało i umysł oraz naturalny stymulant.

Informacje botaniczne

Cola acuminata to smukłe drzewo dorastające do 20 metrów wysokości, o szerokiej, rozłożystej koronie przypominającej kasztanowiec zwyczajny. Liście są owalne, skórzaste po obu stronach, osiągają długość do 20 cm i szerokość 5–7 cm. Blaszka liściowa jest lekko karbowana, ogonki liściowe mierzą kilka centymetrów. Kwiaty mogą być jednopłciowe lub obupłciowe, w kolorze białym, zebrane w groniaste kwiatostany. Owoc stanowi podłużna mieszek o długości do 20 cm. Młode mieszki są zebrane po pięć w kształt kulisty, dojrzałe stają się brązowawe, a ich wnętrze jest lekko gorzkawe.

Pochodzenie i występowanie

Nasiona koli do dziś używane są w niektórych regionach Afryki jako środek płatniczy. Dla muzułmanów uchodzą za święte i są otaczane szczególnym szacunkiem. Orzeszek koli pochodzi ze środkowej i zachodniej Afryki, gdzie jego naturalnym środowiskiem są tropikalne lasy deszczowe. Obecnie jest celowo uprawiany m.in. w Nigerii, Sudanie i Ameryce, z najlepszymi zbiorami m.in. w Meksyku, na Jamajce i w Brazylii. Spotkać go można także w południowej Azji oraz tropikalnych rejonach Indii.

Zastosowanie / dawkowanie

Nasiona koli stały się znane na świecie już w XIX wieku dzięki marketingowemu wykorzystaniu przez Johna Pembertona, który stworzył napój na bazie ekstraktów z koki i koli – pierwowzór popularnej dziś Coca-Coli. W późniejszych latach oraz podczas prohibicji do napoju dołączona została soda, a receptura przetrwała do dziś. W Niemczech, już od 1935 roku, z orzeszka koli produkuje się energetyczną czekoladę Scho-ka-kola.

Najważniejsze zastosowanie orzeszka koli przypada na przemysł farmaceutyczny, gdzie wykorzystywany jest do produkcji środków pobudzających (wino kolowe, tabletki, kapsułki). W przemyśle spożywczym stanowi składnik orzeźwiających napojów. W tradycyjnej medycynie afrykańskiej doceniany jest za działanie stymulujące – polecany przy znużeniu, spadku energii i apatii. W Afryce Zachodniej orzeszki koli zaleca się także przy problemach seksualnych (np. zaburzeniach erekcji) oraz do wsparcia zdrowia psychicznego (depresja, lęki, frustracja). Owoce można prażyć, żuć lub dodawać do różnych napojów: herbaty, mleka, kawy. Stymulujące właściwości koli są cenione na całym świecie.

Owoce zawierają ok. 2–3% kofeiny i dodatkowe alkaloidy wzmacniające jej efekt. Kofeina działa stymulująco, jako diuretyk (wspomaga produkcję i wydalanie moczu, dlatego należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu), zwiększa krótkotrwałą czujność i pobudza układ nerwowy. Taniny zawarte w orzeszkach koli hamują biegunki i łagodzą dolegliwości jelitowe, działając podobnie jak środki odkażające.

Dzięki zawartości skrobi orzeszki koli pomagają tłumić pragnienie i lekko pobudzają ośrodkowy układ nerwowy. W tradycyjnej afrykańskiej medycynie polecane są także na złagodzenie pragnienia, głodu i bólu. Dodatkowo, kofeina często bywa składnikiem współczesnych złożonych leków przeciwbólowych, co wzmacnia efekt leczniczy i przyspiesza jego działanie.

Kola była wykorzystywana do przywracania energii, poprawy samopoczucia, walki z przemęczeniem każdego typu oraz jako afrodyzjak. Roślina – dzięki dużej zawartości kofeiny – znajduje zastosowanie również w wspomaganiu kontroli masy ciała, walki z otyłością i zaburzeniami odżywiania. Kofeina może podnosić tętno i przyspieszać spalanie tłuszczu, szczególnie w połączeniu z aktywnością fizyczną, co wspiera redukcję nadwagi lub poprawę masy ciała.

Substancje czynne

Do najważniejszych związków aktywnych należą alkaloidy: kofeina, teobromina, teofilina. Dodatkowo orzeszek koli zawiera taniny (tanina i fenolokwasy), olejki eteryczne i dużo skrobi.

Tradycyjne dawkowanie

Cola acuminata najczęściej dostępna jest w postaci proszku. Zalecana dzienna dawka wynosi 2–6 gramów, spożywana po rozpuszczeniu w wybranym napoju (ciepłym lub o temperaturze pokojowej). Nie należy przekraczać tej ilości z uwagi na ryzyko wystąpienia bezsenności i niepokoju. Ze względu na wysoką zawartość kofeiny, orzeszek koli nie jest polecany dla kobiet w ciąży, karmiących oraz dzieci.