Ostropest plamisty – Silybum marianum

Opis szczegółowy

Ostropest plamisty to pospolity oset o niezwykłych właściwościach.

Informacje botaniczne

Ostropest plamisty to jednoroczna lub dwuletnia roślina zielna z palowym korzeniem i słabo rozgałęzioną łodygą osiągającą nawet 2 metry wysokości. U podstawy szerokość rośliny może wynosić do 160 cm. Łodyga ostropestu jest lekko kanciasta, z białym rdzeniem. Liście tworzą przyziemną rozetę do 40 cm długości, wyżej są lancetowate, przylegające, częściowo obejmujące łodygę. Mają kształt jajowaty, są pierzastodzielne z drobno kolczastymi brzegami i białymi smugami. Kwiaty ostropestu są pojedyncze, duże (3–7 cm), złożone z kolczastych listków okrywy, różowofioletowe (ok. 4 cm długości), kwitną od czerwca do sierpnia na półkuli północnej oraz od grudnia do lutego na południowej. Owocem jest kilkumilimetrowa, spłaszczona, błyszcząca niełupka z delikatnym puchem. U odmian jednorocznych wiosną pojawia się kępa ostro zakończonych liści z białym użyłkowaniem, a pod koniec czerwca zakwitają purpurowoczerwone koszyczki, z których pod koniec lata rozwijają się owoce i są zbierane.

Pochodzenie i występowanie

Ostropest plamisty pochodzi prawdopodobnie z regionu śródziemnomorskiego, Azji Mniejszej oraz Wysp Kanaryjskich. Niektóre źródła określają ojczyznę tej rośliny w górskich rejonach Krety i Grecji, inne sugerują południowo-wschodnie wybrzeża Anglii. Dziś ostropest plamisty występuje niemal na całym świecie: od Ameryki Północnej, przez Australię i Nową Zelandię (gdzie bywa uznawany za roślinę inwazyjną), po Iran i Azję Środkową. W Europie Środkowej zadomowił się wtórnie. Do celów farmaceutycznych uprawiany jest na szeroką skalę w Austrii (szczególnie w regionie Waldviertel), Niemczech, Węgrzech, Polsce, Chinach, Argentynie i także w Czechach.

Zastosowanie / dawkowanie

Ostropest plamisty wykorzystywany jest czasem jako efektowna roślina ozdobna w ogrodnictwie; ususzone kwiatostany świetnie sprawdzają się do suchych bukietów. Dzięki ostrym liściom roślina świetnie nadaje się także jako naturalny żywopłot zabezpieczający skraje działek.

Najczęściej ostropest plamisty używany jest do przygotowywania naparów z rozdrobnionych owoców (nasion). Rozdrabnianie owoców ułatwia uwalnianie substancji czynnych, a zalecane jest zalewanie ich wodą w temperaturze nieprzekraczającej 80°C (wysoka temperatura niszczy aktywne związki). Nasiona można także dodawać do jogurtów, soków lub innych potraw albo spożywać w całości.

Najwięcej badań i publikacji poświęcono zastosowaniu ostropestu plamistego w profilaktyce i łagodzeniu stłuszczenia wątroby (steatoza wątroby) oraz w leczeniu różnego rodzaju zapalnych schorzeń wątroby. W wielu krajach uznaje się, że regularne spożywanie ostropestu plamistego wspomaga prawidłowe funkcjonowanie wątroby, zarówno zapobiegawczo, jak i podczas różnych form hepatopatii. Wskazuje się także korzyści przy wspomaganiu terapii wybranych typów zapalenia wątroby (wirusowe, alkoholowe) oraz w ramach profilaktyki.

Substancje zawarte w ostropeście mogą mieć korzystne działanie wspierające leczenie chorób wątroby, łagodzenie skutków spożycia trujących grzybów, a także wsparcie w przebiegu terapii onkologicznych, rekonwalescencji po chemioterapii, radioterapii i długich kuracjach antybiotykowych.

Wykazano, że ekstrakt z ostropestu plamistego może mieć właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne, a nawet delikatny efekt przeciwnowotworowy. Roślina wspomaga również funkcjonowanie układu odpornościowego i może oczyszczać przewód pokarmowy oraz krew, wspierając procesy detoksykacji. Stosowanie ostropestu może być pomocne po zatruciu alkoholem, a także przy wspomaganiu prawidłowego trawienia i pracy dróg żółciowych.

Badania sugerują możliwość obniżania poziomu cukru we krwi, wspieranie prawidłowej pracy serca i układu krążenia oraz łagodne działanie przeczyszczające. Niektóre składniki mogą także posiadać aktywność antywirusową oraz potencjał przeciwnowotworowy.

Homeopatia: W homeopatii Silybum marianum stosowany jest dla poprawy pracy pęcherzyka żółciowego, przy kamicy żółciowej oraz do łagodzenia stanów depresyjnych.

Medycyna ludowa: W lecznictwie ludowym ostropest plamisty ceni się przede wszystkim przy schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Ekstrakty z nasion wykorzystuje się jako silny antyoksydant, środek przeciwzapalny i ochronny dla wątroby.

Substancje czynne

Najważniejszym składnikiem ostropestu plamistego jest sylimaryna, obecna w nasionach w ilości 4–6%. Sylimaryna to w rzeczywistości kompleks kilku (siedmiu) blisko spokrewnionych flawonolignanów: sylidiamina, izosylibina A i B, sylibina A i B, sylikristyna oraz izosylikristyna, a także flawonoid taksyfolina. Często spotykaną w literaturze nazwą jest silibinina – to oczyszczona frakcja sylimaryny, zawierająca sylibinę A i B. Owoce (nasiona) zawierają ponadto do 35% nienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowego, oleinowego, arachidonowego), a także mniejsze ilości nasyconych kwasów tłuszczowych (stearynowego, palmitynowego, kapronowego), olejki eteryczne, substancje śluzowe i białka.

Tradycyjne dawkowanie

Najskuteczniejszą formą stosowania ostropestu plamistego jest spożycie zmielonych nasion. Bezpośrednie spożycie nasion pozwala na efektywne wchłanianie substancji czynnych i ich bezpośrednie działanie w jelitach. Najlepiej używać świeżo zmielonych nasion, które nie miały kontaktu z metalem i nie były podgrzewane powyżej 80°C. Zaleca się stosowanie 3–4 gramów zmielonych nasion 3–4 razy dziennie na czczo – około 2 godziny po posiłku lub 30 minut przed jedzeniem. Do przygotowania naparu używa się ok. 4 g nasion zalanych wodą o temperaturze ok. 80°C; napar można parzyć 15 minut i pić kilka razy dziennie. W innych przepisach nasiona gotuje się przez 5–15 minut i po ostudzeniu popija.