Palma kokosowa – Cocos nucifera

Opis szczegółowy

Palma kokosowa to roślina o najwyższej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych na świecie.

Informacje botaniczne

Palma kokosowa, czyli Cocos nucifera, to imponująca palma osiągająca nawet 30 metrów wysokości, choć spotyka się także odmiany karłowe. Liście mogą mieć 4–6 metrów długości i składają się z licznych, zielonych listków o długości 50–90 centymetrów. Stare liście po zaschnięciu samoistnie odpadają, pozostawiając gładki pień. W optymalnych warunkach jedna palma może zaowocować 70–80 orzechami rocznie, choć najczęściej zbiera się około 30 owoców z jednej rośliny. Pierwsze plony pojawiają się około szóstego roku życia rośliny, a maksymalną wydajność palmy uzyskuje się po 15–20 latach wzrostu.

Pod względem botanicznym owoc palmy kokosowej to pestkowiec, a nie orzech w ścisłym znaczeniu. Dojrzały owoc może osiągać nawet 1,5 kg. Składa się z trzech warstw: egzokarpu, mezokarpu i endokarpu. Egzokarp i mezokarp tworzą razem twardą skorupę, którą często usuwa się przed transportem. Mezokarp tworzy włókna kokosowe powszechnie stosowane tradycyjnie i komercyjnie w wielu dziedzinach.

Korzenie palmy kokosowej mają wyjątkową strukturę – roślina nie wytwarza klasycznego, palowego systemu korzeniowego. Rozbudowany system cienkich, włóknistych korzeni rozchodzi się płytko pod powierzchnią gleby, podobnie jak u traw, a tylko niewielka ich część wrasta głębiej.

Palma kokosowa jest rośliną jednopienną, czyli wytwarza kwiaty męskie i żeńskie na jednej roślinie; niektóre źródła klasyfikują ją jako roślinę poligamiczną. Kwiaty żeńskie są znacznie większe niż męskie, a zapylanie zachodzi z reguły między roślinami, choć niektóre odmiany mogą się samopylić.

Pochodzenie i występowanie

Dokładne pochodzenie palmy kokosowej pozostaje przedmiotem naukowych debat. Badacz Cook sugerował Amerykę jako miejsce pochodzenia, a T. Heyerdahl powiązał rozprzestrzenienie palmy z migracją ludzi z Ameryki Południowej na wyspy Pacyfiku. Jednak znaleziska w Australii i Indiach (datowane na 38–55 mln lat temu) sugerują szeroki, dawny zasięg. Z tego powodu trudno jednoznacznie określić naturalny obszar występowania – mogły wpływać na to zarówno naturalne sposoby rozprzestrzeniania nasion, jak i działalność człowieka.

Obecnie uprawiane są rozmaite kultywary palmy kokosowej, różniące się wielkością, twardością okrywy owocu czy wydajnością. Palma kokosowa jest powszechnie uprawiana w krajach tropikalnych wokół równika – od Ameryki Łacińskiej, przez Australię, Oceanię, Azję Południowo-Wschodnią, Indie, Seszele i Madagaskar, aż po Afrykę.

Zastosowanie / dawkowanie

Palma kokosowa ceniona jest na całym świecie nie tylko ze względu na wartości estetyczne, ale przede wszystkim za szerokie wykorzystanie owoców, liści i pni – jej określenia w różnych kulturach to „drzewo tysiąca zastosowań” lub „drzewo życia”.

Mleko kokosowe (nie należy mylić z wodą kokosową) otrzymuje się przez wyciskanie miąższu lub zalanie go gorącą wodą albo mlekiem, co pozwala ekstrahować tłuszcze i substancje aromatyczne. Mleko kokosowe zawiera ok. 23% tłuszczu. Po schłodzeniu na jego powierzchni wytrąca się śmietanka kokosowa, którą można oddzielić. Z mleka kokosowego można uzyskać olej kokosowy poprzez ogrzewanie i wydzielenie frakcji tłuszczowej.

Olej kokosowy doskonale sprawdza się w kuchni, zwłaszcza do smażenia. Może występować zarówno w postaci płynnej, jak i stałej – zbliżonej konsystencją do masła lub smalcu. Pozyskuje się go zarówno metodą suchą (suszenie i tłoczenie wysuszonego miąższu), jak i na mokro (bezpośrednie wyciskanie świeżego miąższu). Olej kokosowy ma wysoką zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, które są odporne na utlenianie i mogą być przechowywane nawet do 2 lat bez zepsucia.

Z tysiąca dojrzałych kokosów o masie po ok. 1,5 kg uzyskuje się ok. 170 kg suchego miąższu, który pozwala na ekstrakcję do 70 litrów czystego oleju kokosowego. W handlu spotyka się odmiany oleju kokosowego RBD (rafinowany, bielony, bezzapachowy) – wymaga on oczyszczenia enzymatycznego z naturalnych związków zapachowych.

Kiedyś olej kokosowy był niepopularny z powodu doniesień o jego rzekomej szkodliwości zdrowotnej – zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych sięga aż 90%. Dziś wiadomo, że nie są one szkodliwe i, co więcej, pomagają wytwarzać tzw. dobry cholesterol HDL oraz redukować poziom LDL, chroniąc przed chorobami układu krążenia.

Dodatkowo olej kokosowy nie zawiera utlenionych tłuszczów typowych dla serów czy smażonego mięsa. Nasycone kwasy tłuszczowe stanowią źródło energii dla mózgu – znajdują zastosowanie zwłaszcza przy chorobach neurodegeneracyjnych, takich jak Alzheimer, oraz epilepsji, gdyż ketony produkowane z tych tłuszczów stabilizują sygnały nerwowe i pomagają zmniejszać częstotliwość napadów.

Kwasy tłuszczowe o średniej długości łańcucha ułatwiają przyswajanie energii. Kwas laurynowy w oleju kokosowym wykazuje działanie antybakteryjne, częściowo antywirusowe i przeciwgrzybicze. Dzięki temu olej kokosowy wspiera odporność, działa korzystnie na mikroflorę jamy ustnej, przeciwdziała paradontozie i odświeża oddech.

Olej kokosowy powoduje szybkie uczucie sytości, a co za tym idzie – naturalnie redukuje ilość spożywanych kalorii, dlatego bywa polecany przy diecie i problemach z nadwagą. Zewnętrznie można stosować olej kokosowy do nawilżania i uelastyczniania skóry. Wzmacnia strukturę kolagenu, chroni przed promieniowaniem UV (pochłania do 20% promieniowania słonecznego), nadaje się do pielęgnacji włosów oraz wspomaga ich wzrost.

Substancje czynne

Olej kokosowy zawiera nasycone kwasy tłuszczowe, przede wszystkim kwas laurynowy (do 50%), a także mirystynowy, kaprylowy, dekanowy, palmitynowy, oleinowy i inne, których specyficzne właściwości są wciąż badane.

Tradycyjne dawkowanie

Stosowanie oleju kokosowego jest całkowicie bezpieczne – nie ma ustalonych ograniczeń dotyczących ilości.