Palma sabalowa – Serenoa repens

Opis szczegółowy

Palma sabalowa to roślina endemiczna, najczęściej stosowana przy dolegliwościach układu moczowego oraz rozrodczego.

Informacje botaniczne

Palma sabalowa, czyli Serenoa repens, to niewielka palma osiągająca maksymalnie 2–3 metry wysokości. Jej pień ma tendencję do rozrastania się wszerz. Liście są szerokie, jasnozielone lub srebrzyste, osiągają długość 1–2 metrów, mają łopatkowaty kształt i są wachlarzowato ułożone. Ogonki liściowe są wyposażone w ostre ząbki lub igiełki. Kwiaty są żółtobiaławe, mają około 5 mm średnicy i rosną na szypułkach o długości aż do 60 cm. Kwitnienie przypada od grudnia do początku wiosny, a owoce – czerwono-czarne jagody – dojrzewają od kwietnia do października. Jagody chronione są twardą osłoną, z której bezpośrednio przy pniu wyrasta krótka łodyga. To roślina bardzo trwała i długowieczna, rosnąca bardzo powoli. Na Florydzie można znaleźć osobniki, których wiek szacuje się na 500–700 lat. Owoce palmy sabalowej są jadalne dla ludzi, jednak im intensywniejsza zieleń rośliny, tym bardziej gorzkie są jej owoce.

Pochodzenie i występowanie

Serenoa repens rośnie w kępach lub tworzy gęste zarośla na piaszczystych terenach nadmorskich. Można ją spotkać również w głębi lądu, gdzie bywa składnikiem podszycia sosnowych lasów. Palma sabalowa jest gatunkiem endemicznie występującym na południowo-wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych – od stanu Nowy Jork aż po najdalej wysunięte na południe plaże Florydy. Najwięcej stanowisk znajduje się na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego oraz na nizinach wzdłuż Zatoki Meksykańskiej, od Karoliny Północnej po najbardziej wysunięte na wschód regiony Luizjany, choć można ją znaleźć nawet w głębi lądu w stanie Arkansas.

Zastosowanie / dawkowanie

W tradycyjnej medycynie rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej owoce Serenoa repens były szeroko stosowane jako środek leczniczy przy różnych dolegliwościach – szczególnie w przypadku przeziębień, kaszlu, zapalenia oskrzeli czy grypy. Stosowano je także w celu wzmocnienia organizmu, pobudzenia apetytu, jako afrodyzjak (to zastosowanie zachowało się w niektórych kulturach do dzisiaj) oraz jako łagodny środek uspokajający. Obecnie palma sabalowa wykorzystywana jest głównie na dolegliwości układu moczowo-płciowego. Związki czynne Saw palmetto zostały dokładnie przebadane pod kątem wpływu na funkcjonowanie prostaty.

Preparaty z owoców palmy sabalowej pomagają łagodzić objawy zapaleń i przerostu gruczołu krokowego, redukować łagodne powiększenie prostaty oraz łagodzić pozostałe objawy łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, takie jak trudności w oddawaniu moczu, częste parcie na pęcherz, słaby strumień moczu, niepełne opróżnienie pęcherza, nietrzymanie moczu, bolesność czy nawracające zakażenia dróg moczowych. Objawy te występują głównie u mężczyzn po 50. roku życia i mogą się z upływem lat nasilać.

Substancje czynne palmy sabalowej przypominają chemicznie męskie hormony i oddziałują na enzymy odpowiedzialne za ich przekształcanie, przez co zajmują ich miejsce, a produkty ich przemiany nie pobudzają wolnych receptorów w gruczole krokowym.

Obecnie wyciągi z Serenoa repens wykorzystywane są samodzielnie lub łączone z innymi substancjami w suplementach diety oraz preparatach leczniczych, jako antyseptyki o działaniu moczopędnym, praktycznie bez działań niepożądanych. Ich dużą zaletą jest ogólne bezpieczeństwo, niska absorpcja ogólnoustrojowa oraz łagodność dla układu moczowego – w przeciwieństwie do niektórych antybiotyków. Związki czynne palmy sabalowej rozluźniają mięśnie gładkie prostaty. Fitofarmaceutyki i ziołolecznictwo są szczególnie polecane przy nietolerancji lub występowaniu niekomfortowych skutków ubocznych standardowej farmakoterapii. Palma sabalowa stanowi lek pierwszego wyboru u mężczyzn z łagodnym lub umiarkowanym stopniem dolegliwości prostaty.

Podejście zachodniej nauki i medycyny opartej na dowodach jest ostrożne i racjonalne. Metaanalizy wielu niezależnych badań potwierdzają, że ekstrakt z palmy sabalowej jest wielokrotnie bezpiecznym i skutecznym środkiem przy łagodnym i umiarkowanym rozroście prostaty, porównywalnie skutecznym do placebo, finasterydu oraz tamsulosyny (standardowo używanych w leczeniu tego schorzenia). Działania niepożądane występują niezwykle rzadko i dotyczą łagodnych zaburzeń trawiennych. Z drugiej strony, wymienione leki (finasteryd i tamsulosyna) według niektórych badań wykazują wyższą skuteczność niż ekstrakt z palmy sabalowej. Jedno z badań wykazało zmniejszenie nocnego oddawania moczu i wzrost przepływu moczu o około 50% po regularnym stosowaniu ekstraktu z owoców Serenoa repens.

Jeśli chodzi o zaawansowane stadia rozrostu prostaty, czyli raka prostaty, zachodni konsensus jest sceptyczny. Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne ocenia jednak, że regularne, długotrwałe przyjmowanie ekstraktu z palmy sabalowej może być pomocne we wspieraniu leczenia raka prostaty, choć samodzielne stosowanie nie zapobiega ani nie leczy tego nowotworu.

Stanowiska agencji zdrowotnych na świecie są odmienne, jednak w świetle prawa europejskiego (w tym polskiego) preparaty zawierające ekstrakt z palmy sabalowej mogą być określane jako środki wspomagające zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego.

Substancje czynne

Ekstrakt z palmy sabalowej zawiera szeroką gamę substancji aktywnych – wolne i estryfikowane kwasy tłuszczowe (kwas kaprylowy, oleinowy, palmitynowy, laurynowy, mirystynowy, stearynowy), triglicerydy, fitosterole (przede wszystkim beta-sitosterol, ale także kampesterol, daukosterol, stigmasterol), flawonoidy, polisacharydy. Wyciągi dostępne w aptekach standaryzowane są na 85–95% zawartości wolnych kwasów tłuszczowych.

Tradycyjne dawkowanie

Dawkowanie zależy od stopnia dolegliwości i postaci preparatu. Podane dawkowanie dotyczy dorosłych mężczyzn. Jeśli dostępne są suszone owoce palmy sabalowej, zaleca się przyjmowanie 1–3 gramów dziennie lub picie naparu przygotowanego poprzez gotowanie 0,5–1,0 grama owoców w 150 ml wody przez około 10 minut, 3 razy dziennie. W przypadku stosowania płynnego ekstraktu – zaleca się 0,5–1,5 ml w proporcji 1:1, 3 razy dziennie lub w proporcji 1:2, 4–5 razy dziennie. Jeśli dostępne są kapsułki z ekstraktem heksanowym lub etanolowym – zaleca się 320 mg ekstraktu raz dziennie lub 160 mg dwa razy dziennie, najlepiej rano wraz z posiłkiem. Warto zachować regularność nawadniania i po godzinie 17:00 spożycie płynów ograniczyć.

Standaryzowany ekstrakt z Saw palmetto w temperaturze poniżej 20°C naturalnie gęstnieje – wystarczy jednak potrzymać go chwilę w dłoni, aby odzyskał płynną postać.