Pieprz czarny – Piper nigrum

Nazwy zwyczajowe: Pieprz czarny, Pieprz, Pieprz biały, Black pepper, Pepper, Schwarz Pfeffer, Pfeffer, Pimienta negra, Pimenta, Piper nigrum, Kali Mirch, Marich, Maricha, Peppercorn, Pipiryna, Kosho, Krishna, Pepe, blanc poivre, noir poivre, poivre, poiver, vellaja, Hu Jiao, Pimenta, pimienta negra y pimienta blanca

Nazwa łacińska: Piper nigrum

Pochodzenie: Azja, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Pieprz czarny to roślina występująca w ciepłych, wilgotnych tropikach, gdzie idealna temperatura wynosi od 10 do 40°C, a roczne opady mieszczą się w zakresie 1200–2000 mm. Uprawia się go na plantacjach przy podporach, kikutach lub pozostałościach innych roślin, np. kawowca czy herbaty. Zwykle 4–6 sadzonek umieszcza się wokół podpory w żyznej, próchniczej glebie bogatej w składniki odżywcze, a korzenie obsypuje kompostem, by utrzymać wilgoć. Rośliny są regularnie przycinane (co wspiera kwitnienie). Pieprz czarny preferuje częściowe nasłonecznienie, dlatego często sadzi się go razem z wyższymi drzewami zapewniającymi półcień. Kwitnienie rozpoczyna się ok. 4 roku życia, a największe zbiory przypadają na 10. rok (z około 30 kwiatostanów można zebrać nawet 3 kg jagód). Po 15–20 latach rośliny przestają kwitnąć. W polskich warunkach można uprawiać pieprz jako roślinę doniczkową na jasnym parapecie, w temperaturze do 20°C. Potrzebuje żyznej, wilgotnej (ale nie przelanej) gleby i mocnej podpory do wspinania.

Opis szczegółowy

Ludowe powiedzenie mówi: „Szczypta pieprzu, by nabrać werwy!”

Informacje botaniczne

Pieprz czarny, czyli Piper nigrum, to zimozielone pnącze osiągające długość nawet do 4 metrów. U podstawy łodyga drewnieje, a dzięki rozgałęzionym zgrubiałym węzłom może się zakorzeniać. Pnącze oplata podporę, ma u nasady łodygę o średnicy około 3 cm, która rozgałęzia się na wiele cienkich gałązek. Liście są ogonkowe, bezwłose, skórzaste, jajowate lub eliptyczne, długości około 10 cm i szerokości 5 cm, pozbawione przylistków i ułożone naprzemiennie. Naprzeciw liści wyrastają kwiatostany w postaci gron o długości 7–15 cm, złożone maksymalnie z 60 drobniutkich kwiatów osadzonych na podsadkach. W kwiatostanach rozwijają się kwiaty obupłciowe. Owocem jest niewielka, około 4 mm średnicy kulista jagoda z cienką, mięsistą okrywą i jednym nasionem w środku. Niedojrzałe owoce są zielone, dojrzewając stopniowo czerwienieją.

Pochodzenie i występowanie

Pierwotnym obszarem występowania pieprzu czarnego są górzyste regiony Ghatów wzdłuż wybrzeża Malabarskiego w zachodnich Indiach, gdzie wciąż można spotkać dziko rosnące okazy. Z biegiem czasu i dzięki długowiecznej tradycji handlu roślina ta została rozpowszechniona do wielu tropikalnych krajów poprzez Cejlon, dalsze prowincje zachodnich i wschodnich Indii, szczególnie do krajów Azji Południowo-Wschodniej, a także Ameryki Południowej i Środkowej. Rozprzestrzeniła się również na Półwysep Malajski, Filipiny i wyspy karaibskie. Współcześnie największymi producentami pieprzu czarnego są Indie, Wietnam, Indonezja, Sri Lanka, Filipiny oraz Brazylia.

Zastosowanie / dawkowanie

Pierwsze wzmianki o stosowaniu pieprzu czarnego w sztuce kulinarnej Indii sięgają co najmniej 2000 lat p.n.e. Przez kolejne stulecia roślina ta zyskała na znaczeniu i rozprzestrzeniła się w Chinach, skąd z kolei trafiła na Jawę, Sumatrę, Madagaskar oraz do Malezji. Są ślady użycia pieprzu czarnego w starożytnym Egipcie za czasów Ramzesa II, a także po jego śmierci w 1213 r. p.n.e. Szczególnie cenny towar stanowił w starożytnej Grecji około IV wieku p.n.e., dostępny wyłącznie najbogatszym obywatelom. Również w starożytnym Rzymie stał się nieodłącznym składnikiem kuchni. W historii pieprz ceniony był tak wysoko, że król Alaryk podczas oblężenia Rzymu w V wieku n.e. żądał okupu właśnie w pieprzu. Po upadku Rzymu ponownie wzrosło znaczenie handlu pieprzem dzięki Persom i Arabom, a w średniowieczu został odkryty na nowo przez Włochów, Portugalczyków i Anglików.

Dziś pieprz czarny to jedno z najpopularniejszych i najpowszechniej stosowanych przypraw na świecie, co tłumaczy liczne prace naukowe dotyczące jego właściwości. Szeroko analizowane składniki pieprzu czarnego mają potencjał w leczeniu niektórych schorzeń przewodu pokarmowego. Badanie kliniczne z udziałem 16 ochotników wykazało, że dawka 1,5 g pieprzu czarnego dziennie zwiększa przepustowość jelit o około 30% i wspiera perystaltykę jelit. Potwierdzono również działanie antybakteryjne i przeciwdziałające adhezji składników pieprzu w stosunku do aktywności bakterii Helicobacter pylori. Wiele badań wykazuje korzystny wpływ związków zawartych w pieprzu na trawienie i regulację masy ciała, co znajduje potwierdzenie w pozytywnych wynikach publikacji.

Zgodnie z wynikami badań in vitro ekstrakty z różnych ziół, w tym pieprzu czarnego, wykazują działanie antyoksydacyjne polegające na neutralizacji wolnych rodników hydroksylowych, anionów ponadtlenkowych i tlenku azotu. W badaniach in vitro zaobserwowano także obniżenie poziomu uwalnianego tlenku azotu, co potwierdza właściwości antyoksydacyjne pieprzu czarnego.

Coraz więcej dowodów wskazuje również na korzystny wpływ składników aktywnych lub ekstraktów z pieprzu czarnego na pracę układu nerwowego. Badania in vitro wykazały, że składniki te – podobnie jak kapsaicyna – działają na receptory wanilinowe, pomagając tłumić bodźce bólowe w obrębie włókien nerwowych oraz mogą hamować procesy degradacji komórek, pojawiające się m.in. w chorobie Alzheimera i innych schorzeniach neurodegeneracyjnych.

Badania przedkliniczne sugerują także wykorzystanie substancji czynnych pieprzu w wspieraniu leczenia problemów z układem oddechowym. Z kolei inne prace potwierdzają korzyści z ich stosowania przy niedokrwieniu obwodowym, dolegliwościach krążenia drobnych naczyń, chorobach wątroby wywołanych patologiami cienkich naczyń czy niedokrwieniu skóry. Opisany efekt rozszerzania naczyń obwodowych i poprawy ukrwienia potwierdza ludowe zastosowanie pieprzu w przypadku impotencji u mężczyzn oraz problemów z niedokrwieniem narządów płciowych.

Medycyna ludowa

W tradycyjnej medycynie indyjskiej pieprz podaje się przy malarii, chorobach wątroby, schorzeniach układu krążenia oraz jako wsparcie w leczeniu różnych typów nowotworów. Jedno z najczęstszych zastosowań ludowych dotyczy podawania pieprzu przy impotencji u mężczyzn oraz frigidności u kobiet.

Substancje czynne

Owoce pieprzu czarnego są bogate w żywice (źródło pikantnego smaku), olejki eteryczne (odpowiadające za charakterystyczny aromat), które zawierają monoterpeny (sabinen, beta-pinen, limonen, alfa-pinen, myrcen, borneol, karwon, karwakrol, cyneol, linalol) i seskwiterpeny (beta-kariofilen, humulen, beta-bisabolon, kariofilen). Wśród składników aktywnych znajduje się alkaloid – piperyna. Ponadto w pieprzu występują: selen, witamina B12, beta-karoten, kurkumina, amidy, piperydyny, pirolidyny, flawonoidy, aldehydy i kwasy karboksylowe, terpenoidy, pochodne tyraminy, kumaperin, wisanin, piptigrin, dipiperamid, pochodne piperyny i piperydyny, białka (około 10%) oraz sterole.

Tradycyjne dawkowanie

Pojedyncza dawka pieprzu czarnego nie powinna przekraczać 0,6 grama (ze względu na składniki aktywne), a dawka dzienna powinna wynosić do 1,5 grama czystego pieprzu. Może być stosowany w różnych formach: jako suszony i zmielony pieprz, ekstrakt płynny albo w postaci odwaru lub naparu.