Pieprz długi – Piper longum

Opis szczegółowy

Orientalna przyprawa, która nie tylko wzbogaca kuchnię, ale także wykazuje interesujące walory terapeutyczne.

Informacje botaniczne

Pieprz długi to dwupienna, drewniejąca, pnąca roślina kwitnąca z rodziny Piperaceae, uprawiana dla swoich owoców, które najczęściej są suszone i stosowane jako przyprawa. Pieprz długi ma zbliżony smak do pieprzu czarnego, białego i zielonego, jednak wyróżnia się silniejszą ostrością.

Przedstawiciele rodzaju Piper obejmują byliny, krzewy, liany, a wyjątkowo także drzewa. Liście pieprzu są naprzemianległe, ogonkowe, proste, klapowane, jajowate do lancetowatych, osiągające długość do 12 cm i szerokość 3–12 cm, z przylistkami. Kwiaty są siedzące i tworzą kłosy, rzadziej grona.

Owocami pieprzu są drobne, kuliste pestkowce o średnicy około 2 mm (jagody), przybierające barwę czerwoną lub żółtą. Każdy owoc pieprzu składa się z wielu drobnych kuleczek (wielkości maku), które przypominają bazie leszczyny.

Pochodzenie i występowanie

Rośliny z rodzaju Piper występują praktycznie na wszystkich kontynentach w strefach tropikalnych, zwłaszcza w tropikalnych lasach nizinnych, choć mogą też pojawiać się poza zadrzewieniami. Niektóre gatunki rosną w południowej Japonii i Korei, gdzie panuje subtropikalny klimat z lekkimi przymrozkami.

Początkowo pieprz długi występował niemal na całym obszarze Indii – od podnóża Himalajów po południowy cypel subkontynentu, a także w Nepalu, Bhutanie i na Sri Lance. Roślina była następnie uprawiana również w Wietnamie i Malezji.

Zastosowanie / dawkowanie

Nazwa „pieprz” pochodzi od sanskryckiego słowa „pippali”. Pierwsze wzmianki o pieprzu długim pojawiają się już w starożytnych indyjskich tekstach ajurwedy, gdzie dokładnie opisano jego wykorzystanie lecznicze i kulinarne. Do starożytnej Grecji trafił w VI lub V wieku p.n.e., a Hipokrates pisał o pieprzu jako o leku, nie tylko przyprawie.

Przyprawa

Zastosowanie pieprzu długiego w kuchni znane jest już od 7000 r. p.n.e. Jego owoce znajdowano w tajskich wykopaliskach – najprawdopodobniej były zbierane dziko, zanim zaczęto je uprawiać.

Liście pieprzu są znane lokalnie jako uziza i są używane do przyprawiania dań duszonych w Nigerii. W Meksyku stosuje się natomiast podobny pieprz „hoja santa” do przyprawiania lokalnych potraw.

Dla Greków, Rzymian i średniowiecznej Europy pieprz długi był cenną przyprawą. Chociaż używano go w mieszankach przypraw, dziś w europejskiej kuchni spotyka się go rzadko. Nadal jest jednak stosowany w indyjskich i nepalskich wywarach warzywnych, niektórych mieszankach północnoafrykańskich czy w kuchni indonezyjskiej i malezyjskiej.

Pieprz w kulturze

Różne gatunki pieprzu są sadzone jako ozdobne rośliny ogrodowe w krajach subtropikalnych i tropikalnych. Niektóre (np. P. magnificum) tworzą efektowne, bujne krzewy.

Wycinka lasów tropikalnych zagraża kilku gatunkom pieprzu – np. w Ekwadorze ponad 10 gatunków jest na skraju wyginięcia. Z drugiej strony, inne gatunki rozprzestrzeniły się, stając się wręcz inwazyjnymi.

Ajurweda

W ajurwedzie pieprz długi popularnie stosowany jest w bólach głowy i zębów, chorobach układu oddechowego oraz pokarmowego (np. przy braku apetytu, a także pasożytach jelitowych), ceniony jest również za właściwości antyseptyczne. Suszone, niedojrzałe owoce są stosowane ludowo jako alternatywa dla toniku.

Wywar z niedojrzałych owoców i korzeni używany jest przy przewlekłym zapaleniu oskrzeli, kaszlu i przeziębieniu. Korzeń i owoce znalazły zastosowanie również jako odtrutka po ukąszeniu węży i użądleniu skorpionów. W ajurwedzie mieszankę zmielonych nasion Embelia ribes, owoców P. longum i boraksu zaleca się jako środek antykoncepcyjny.

Wywar z korzenia stosowany jest także u bydła w Himalajach północno-zachodnich do łagodzenia opuchlizny stawów.

Lecznictwo

Olejek eteryczny z owoców pieprzu długiego wykazuje działanie owadobójcze i repelentne. Toksyczność związków pipernonalin i piperoctadekalidin, wyizolowanych z owoców, potwierdzono wobec kilku szkodników bezkręgowych.

Skurcze mięśni gładkich

Ekstrakty z owoców i korzeni Piper longum wykazały właściwości spazmolityczne wobec mięśni gładkich, podobnie jak leki przeciwbiegunkowe lub blokery kanałów wapniowych.

Płytki krwi

Badania wykazały, że pieprz długi zawiera substancje hamujące agregację płytek krwi. Cztery amidy kwasowe: piperin, pipernonalin, piperoktadekalidin i piper longumin hamowały agregację płytek w zależności od dawki.

Działanie antyoksydacyjne

Ekstrakty z suszonych owoców Piper longum podawane szczurom z cukrzycą wykazywały wyraźne właściwości przeciwutleniające i antihiperglikemiczne, porównywalne do glibenklamidu.

Porównanie różnych roślin ujawniło, że najwyższy potencjał antyoksydacyjny wykazuje: Piper nigrum > Piper longum > Cyperus rotundus > Plumbago zeylanica > Zingiber officinale.

Cholesterol

Metylo-piperin wyraźnie hamował wzrost poziomu cholesterolu całkowitego i stosunek cholesterolu całkowitego do HDL u szczurów na diecie wysokotłuszczowej.

Działanie przeciwbólowe

Zawiesina wodna z korzenia pieprzu długiego podawana doustnie myszom i szczurom wykazała silne właściwości przeciwbólowe typu niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Wywar z owocu wykazał właściwości przeciwzapalne względem obrzęku u zwierząt.

Depresja

Piperin wyizolowany z ekstraktu etanolowego owoców P. longum wykazał silne działanie przeciwdepresyjne, częściowo za sprawą hamowania aktywności MAO.

Wrzody

Wywar z imbiru połączony z wywarem z pieprzu długiego chronił przed powstawaniem wrzodów żołądka u szczurów.

Aktywność przeciwdrobnoustrojowa

Olejek eteryczny z owoców wykazał działanie grzybobójcze pieprzu długiego – jego składniki były badane wobec fitopatogennych grzybów Pyricularia oryzae, Rhizoctonia solani, Botrytis cinerea, Phytophthora infestans, Puccinia recondita i Erysiphe graminis in vivo. Pipernonalin wykazał silne działanie grzybobójcze wobec P. recondita.

Badano także właściwości przeciwamebowe surowego ekstraktu z owocu Piper longum wobec Entamoeba histolytica. Zarówno korzeń, jak i owoc wykazywały podobną aktywność przeciwpasożytniczą jak metronidazol.

Ekstrakty pieprzu długiego były również oceniane wobec patogenów bakteryjnych, m.in. S. albus, S. typhi, P. aeruginosa, E. coli, B. megaterium oraz grzyba A. niger. Wszystkie ekstrakty wykazywały dobrą aktywność przeciwbakteryjną w porównaniu do streptomycyny.

Wpływ na układ oddechowy

Izolowany piperin wykazał u zwierząt efekt stymulujący na ośrodkowy układ nerwowy, łagodząc depresję oddechową wywołaną morfiną lub pentobarbitalem. Ekstrakt z P. longum w mniejszych dawkach pobudzał oddychanie, natomiast surowy ekstrakt hamował ruch rzęsek przełyku, tłumiąc odruch kaszlu. Ekstrakt z owoców ograniczał także reakcje anafilaktyczne skóry oraz skurcz oskrzeli na antygen u szczurów.

Działanie hepatoprotekcyjne

Ekstrakt z owoców poprawiał proces regeneracji wątroby, ograniczając włóknienie, jednak nie chronił przed ostrym uszkodzeniem czy marskością u gryzoni. Ekstrakt etanolowy P. longum przeciwdziałał włóknieniu wątroby, a zawarty w nim piperin chronił przed hepatotoksycznością in vitro i in vivo.

Działanie przeciwnowotworowe

Wpływ piperinu na hamowanie przerzutów płucnych komórek czerniaka B16F-10 badano na modelach mysich – podawanie piperinu istotnie ograniczyło (aż o 95,2%) ilość zmian nowotworowych, jak i produkcję szkodliwych metabolitów. Piperin wykazał także właściwości chemoprotekcyjne u zwierząt chorych na raka płuc.

Piplartyna i amidy piperinowe wyizolowane z pieprzu długiego wykazały aktywność cytotoksyczną wobec różnych linii komórek nowotworowych. Badania potwierdziły, że piperin działa antyoksydacyjnie, antiapoptotycznie oraz regenerująco na komórki zagrożone proliferacją i mutacjami.

Bezpieczeństwo

Ponieważ pieprz długi jest szeroko używany w kuchni i tradycyjnej medycynie, uważa się go za bezpieczny w umiarkowanych ilościach. Badania wykazują jednak aktywność antykoncepcyjną owoców (dawka 1 g/kg masy ciała), dlatego zaleca się ostrożność, szczególnie w ciąży i podczas karmienia piersią. W testach nie stwierdzono toksycznych ani teratogennych efektów.

Badania toksyczności ostrych i przewlekłych ekstraktów etanolowych z owoców P. longum nie wykazały istotnych działań niepożądanych ani śmiertelności w stosunku do grupy kontrolnej.

Substancje czynne

Owoce pieprzu zawierają lotne olejki, skrobię, białka, alkaloidy, saponiny, cukry i amigdalinę. W nasionach obecne są sylwatin i dieudesmin. Zidentyfikowano kwasy tłuszczowe: palmitynowy, heksadecenowy, stearynowy, linolowy, oleinowy, arachidowy i behenowy.

Pieprz długi zawiera liczne alkaloidy, z których najważniejszy jest piperin, a także methylpiperin, iperonalin, piperettin, asarinin, pelitorin, piperundekalidin, piperlongumin, piperlonguminin, refraktomid A, pregumidien, brachystamid, brachystamid-A, brachystin, pipercid, piperderydin, longamid, tetrahydropiperin, piperlongumin, dehydropipernonalin, piperidyn, piperin, tetrahydropiperlongumin oraz trimethoksycynamoil-piperidyn i piperlongumin.

Wśród lignanów zidentyfikowano sesaminę, pulvatilol, fargesin i inne. Owoce zawierają także estry: tridecylodihydrokumarynowy, eikozanylo-(E)-p-kumaranowy i Z-12-oktadekenyl-glicerol-monoester.

Olejek eteryczny z owocu jest złożoną mieszanką – główne składniki poza lotnym piperinem to kariofylen i pentadekan (po ok. 17,8%) oraz bisabolin (11%). Występują również tujin, terpinolen, zingiberen, p-cymen, p-methoksyacetofenon i dihydrokarveol. Pieprz długi zawiera mniej olejku eterycznego niż inne spokrewnione gatunki (ok. 1%), z istotnym udziałem seskwiterpenów i eterów (bisabolen, β-kariofylen, β-kariofylenoksyd – po 10–20%; α-zingiberen – 5%) oraz nasyconych alifatycznych węglowodorów jak pentadekan (18%), tridekan (7%) i heptadekan (6%).

Badania GC-MS wykazały obecność ponad 15 związków lotnych. Efektywne frakcje zawierały substancje: pipatalin, pelitorin, sesaminę, brachystamid B i guineesin.

Dawkowanie

W ajurwedzie zalecana dawka proszku to 0,5–1 g raz lub kilka razy dziennie, zazwyczaj po posiłku. Pojedyncze owoce stosowane są w medycynie ludowej w ilości 3–5 g raz lub dwa razy dziennie, 10 minut przed posiłkiem; można je podawać z mlekiem lub masłem klarowanym (ghee).