Podbiał pospolity – Tussilago farfara

Opis szczegółowy

Roślina pomocna przy grypie, przeziębieniu oraz problemach z układem oddechowym.

Informacje botaniczne

Podbiał pospolity to wieloletnia, wczesnowiosenna bylina o długim (nawet do 1 metra), pełzającym kłączu podziemnym, z którego wyrasta naga, 5–15 cm wysokości, prosta i cienka łodyga pokryta łuskowatymi liśćmi. Liście właściwe rozwijają się po przekwitnięciu kwiatostanów – są pojedyncze, o długim ogonku, szerokoblaszkowe, dłoniasto zbudowane i sercowato klapowane, ułożone w rozecie przy ziemi. Brzegi liści są piłkowane, na młodych liściach obustronnie kutnerowate, później od góry łysiejące. Na szczycie łodygi rozwija się pojedynczy, złotożółty, 2–3 cm szeroki koszyczek złożony z wielu rurkowatych kwiatów oraz kwiatów języczkowych na obwodzie. Kwitnienie przypada od marca do kwietnia na nizinach, a w górach nawet do sierpnia. Owocem jest owłosiona niełupka o długości 3–5 mm.

Pochodzenie i występowanie

Podbiał pospolity pochodzi z Europy i jest szeroko rozpowszechniony na niemal całym kontynencie, szczególnie w jego północnej części, natomiast rzadziej występuje na zachodnim wybrzeżu. Ma również naturalne stanowiska w Azji – od Kaukazu, przez Iran po Indie i Syberię aż po Daleki Wschód – oraz w górach Afryki Północnej. Do Ameryki Północnej został zawleczony przez człowieka. W Polsce spotykany jest licznie od nizin po rejony górskie.

Zastosowanie / dawkowanie

Podbiał pospolity od czasów starożytnych Grecji i Rzymu był stosowany w leczeniu dolegliwości układu oddechowego. Pliniusz polecał liście podbiału jako zamiennik tytoniu przy astmie, problemach oskrzelowych i kaszlu. Był symbolem aptek oraz lekarzy. Tradycja uznaje podbiał za zwiastuna wiosny, a także przypisuje mu znaczenie duchowe i magiczne.

Europejskie i amerykańskie agencje zdrowia potwierdzają, że kwiaty podbiału pospolitego wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego oraz działają na układ odpornościowy. Istnieje wiele badań naukowych dotyczących ich dobroczynnych właściwości. W badaniach in vitro ekstrakt z kwiatów podbiału hamował replikację niektórych wirusów, a inne substancje czynne wykazały działanie ochronne dla komórek oraz neuroprotekcyjne, chroniąc je przed stresem oksydacyjnym.

Według badań, seskwiterpenoid tussilagonon wykazuje działanie przeciwzapalne poprzez obniżanie poziomu markerów zapalnych. Inne substancje z podbiału wpływają na zmniejszenie stanu zapalnego górnych dróg oddechowych, łagodząc kaszel, w tym również efekty antytuberkulinowy poprzez redukowanie liczby bakteryjnych patogenów.

W medycynie ludowej podbiał stosuje się przy astmie, kaszlu (zarówno suchym, jak i mokrym), zapaleniu gardła, mokrym kaszlu, zapaleniu płuc, chrypce oraz do wspomagania terapii antycukrzycowej. Zewnętrznie używany jest na egzemy i jako płukanka przy zapaleniu jamy ustnej i gardła. Napary stosowane są przy reumatyzmie i dnie, a także do przemywania skóry. Kwiaty podbiału mają działanie przeciwzapalne i dezynfekujące, wykazują również lekkie działanie moczopędne i antyastmatyczne. W Europie i Azji stosowano podbiał w leczeniu astmy, bólu gardła, kaszlu, zapalenia oskrzeli, krtani oraz duszności.

Ograniczenia

Ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych w kwiatach podbiału, nie zaleca się ich długotrwałego stosowania. Ich stężenie jest jednak bardzo niskie i podczas suszenia znacznie się zmniejsza. Zaleca się dodawanie maksymalnie 15% podbiału do mieszanek ziołowych przeznaczonych do naparów – samodzielnie nie jest dostępny jako zioło do regularnego przygotowywania naparów.

Substancje czynne

Kwiaty podbiału pospolitego bogate są w flawonoidy, śluzy, gorzkie glikozydy, garbniki, barwniki ksantofilowe, niewielkie ilości olejków eterycznych oraz liczne kwasy organiczne (galiowy, mlekowy, jabłkowy, winowy, kawowy, izochinonowy, chinonowy, trans-cynamonowy, hydroksybenzoesowy, kumarynowy), cholinę, rutynę, kwercetynę, izokwercytynę, kemferol, loliolid, monosacharydy i polisacharydy (głównie inulinę). Liście zawierają podobne substancje, lecz w mniejszym stężeniu. W kwiatach znajdują się także związki mineralne: cynk i potas oraz seskwiterpenoidy (tussilagon i pochodne petranonu), a także alkaloidy pirolizydynowe (senkirkina, tussilagin, senecjonina), które ograniczają dozwoloną ilość stosowanego podbiału.

Tradycyjne dawkowanie

Jako surowiec zielarski stosuje się suszony kwiat podbiału. Do przygotowania naparu zaleca się zalać 2 łyżeczki suszonego kwiatu wrzątkiem i parzyć przez około 10 minut. Pije się 1–3 razy dziennie. Odwar przygotowujemy z 1 łyżeczki kwiatu i 250 ml wody – gotujemy, następnie parzymy przez 15 minut, stosuje się 1–2 razy dziennie w małych ilościach oraz zewnętrznie do przemywania skóry czy płukania gardła. Inhalację wykonuje się z jednej dużej łyżki kwiatów zalanych wrzątkiem. Na bolące stawy, obrzęki, stany zapalne żył i wrzody stosuje się okłady z namoczonych i lekko rozgniecionych kwiatów. Syrop z podbiału przyrządza się z ok. 250 g kwiatów podbiału, 1 kg cukru i soku z cytryny – delikatnie gotując składniki razem. Tradycyjny napar na kaszel przygotowuje się z podbiału i innych ziół: dziewanny, pierwiosnka, tymianku, macierzanki, rumianku oraz anyżu.