Pomarańcza chińska – Citrus sinensis

Opis szczegółowy

Pomarańcza chińska to ceniona roślina lecznicza i źródło wyśmienitych owoców.

Informacje botaniczne

Pomarańcza chińska to wiecznie zielone drzewo osiągające nawet do 15 metrów wysokości, o regularnej, kulistej koronie. Młode gałęzie nierzadko zakończone są smukłymi, ostrymi cierniami. Liście są naprzemianległe, ciemnozielone, skórzaste, ostro zakończone, o długości 7–15 cm i szerokości 3–8 cm, z charakterystycznym „skrzydełkowatym” ogonkiem.

Kwiaty pomarańczy są obupłciowe, aromatyczne, białe, o pięciu płatkach, mają 2–3 cm długości i pojawiają się pojedynczo lub w grupach do sześciu kwiatów na końcach gałęzi, zebrane w szczytowe kwiatostany. Ich zapylanie zapewniają głównie owady, przede wszystkim pszczoły.

Owoc to kuliste hesperidium, czyli jagoda dorastająca do 10 cm średnicy, która dojrzewa około 9 miesięcy. Skórka jest pomarańczowa lub żółta, a wnętrze składa się z 10–14 segmentów wypełnionych soczystym miąższem, który w zależności od odmiany może mieć barwę żółtą, pomarańczową lub czerwono-bordową. W każdym segmencie może być 2–4 nieregularne nasiona zachowujące zdolność kiełkowania do pół roku.

Pochodzenie i występowanie

Pomarańcza chińska pochodzi prawdopodobnie z południowo-zachodnich Chin i północno-wschodnich terenów dzisiejszych Indii. Do Europy dotarła dzięki żeglarzom włoskim lub portugalskim w XV wieku.

Od tego czasu jest szeroko uprawiana w klimacie subtropikalnym, zwłaszcza w rejonie Morza Śródziemnego – początkowo ze względu na właściwości lecznicze, a obecnie także jako cenione drzewo owocowe.

Zastosowanie / dawkowanie

Pomarańcza chińska (Citrus sinensis) to jeden z najpowszechniej uprawianych gatunków rodzaju cytrusów; dzikie, pierwotne formy tej rośliny nie występują. Uważa się, że powstała przez skrzyżowanie mandarynki i pomelo.

Jest to najczęściej uprawiane drzewo owocowe na świecie. Drewno pomarańczy jest twarde, łatwe w obróbce i ma żółtawą barwę, wykorzystywane m.in. do produkcji mebli. Należy jednak pamiętać, że jest podatne na ataki termitów, a pył może wywoływać astmę.

Olej i kwiaty

Olej z nasion wykorzystywany jest jako stółowy, a z jednego kilograma kwiatów pozyskuje się około jednego grama cennego w kosmetyce olejku eterycznego. Roślina jest ważnym źródłem miodu – aż 1/4 miodu na zachodnim wybrzeżu USA pochodzi z cytrusów.

Płatki kwiatów pomarańczy cieszą się popularnością w mieszankach herbacianych oraz w medycynie ludowej – podawane są w celu uspokojenia nerwów, obniżenia ciśnienia, przeciwdziałania wymiotom, astmie, gorączce i braku apetytu.

Owoce

Owoce pomarańczy są znakomitym źródłem naturalnej witaminy C – spożywane na surowo, w formie przetworów lub soków. Skórka wykorzystywana jest do pozyskania pektyn i olejków eterycznych stosowanych do aromatyzowania potraw, w kosmetyce oraz farmacji (np. w nalewkach i wyciągach).

Olejek eteryczny

Olejek eteryczny (Aurantii etheroleum) pozyskuje się ze skórek owocu (2,5% masy owocu). Zawiera głównie linalol, limonen i metylantranilan. Skórka zawiera również gorzkie limonoidy, flawonoidy i furanokumaryny.

Olejek pomarańczowy w oficjalnych zielnikach często polecany jest jako łagodny środek rozkurczowy. W medycynie ludowej olejek i kwiat podaje się przy bólu gardła, nerwowości, bezsenności, potrzebie relaksacji, stanach lękowych i napięcia nerwowego.

Niektórzy zielarze zalecają olejek także przy braku apetytu i problemach trawiennych. W literaturze angielskiej spotkać można zalecenia do stosowania olejku w łagodzeniu stanów zapalnych, leczeniu trądziku, a także jako dodatek do domowych środków czyszczących.

W kosmetyce olejek pomarańczowy znajduje zastosowanie w kremach do cery tłustej i dojrzałej, preparatach do higieny jamy ustnej oraz niektórych kremach i olejach do masażu, przeciw cellulitowi czy kąpieli. Ze względu na odświeżający zapach wykorzystywany jest również w dezodorantach i aromalampach.

Działanie antybakteryjne i przeciwdrobnoustrojowe

Badania wykazały, że olejek eteryczny z pomarańczy wykazuje właściwości hamujące rozwój bakterii Escherichia coli, a także działa przeciwko szczepom Staphylococcus aureus opornym na antybiotyki. Ponadto wykazano skuteczność w niszczeniu niektórych grzybów, co oznacza potencjał konserwujący i przeciwdziałający zatruciom pokarmowym.

Wpływ na nastrój i łagodzenie lęku

Aromaterapia z użyciem olejku pomarańczowego pomaga łagodzić objawy lęku i depresji – wykazano m.in. obniżenie poziomu kortyzolu i tętna u dzieci w stresujących sytuacjach oraz u kobiet podczas porodu.

Łagodzenie bólu

Kliniczne badania potwierdziły, że inhalacje lub masaż z użyciem olejku pomarańczowego mogą przynosić ulgę w krótkotrwałym bólu i korzystnie wpływać na samopoczucie u pacjentów, np. po złamaniach lub przy bólu stawów.

Pozostałe właściwości

Limomen obecny w olejku wykazuje potencjał przeciwnowotworowy, zwłaszcza wobec komórek raka jelita grubego, prostaty i płuc. Zauważono także właściwości antyoksydacyjne oraz korzystny wpływ na obniżenie masy ciała i cholesterolu. Olejek wykazuje także działanie odstraszające owady.

Bezpieczeństwo stosowania

Najczęstszym skutkiem ubocznym jest nadwrażliwość i reakcje alergiczne – szczególnie w formie tzw. fotouczulenia, które wywołuje uczulenie i przebarwienia skóry po ekspozycji na światło UV (zaleca się unikać słońca po stosowaniu preparatów). Olejki należy chronić przed dziećmi i unikać kontaktu z oczami.

Zawartość substancji czynnych

Owoce zawierają bardzo mało tłuszczu, błonnika i białka, a także śladowe ilości kwasów tłuszczowych i praktycznie zero cholesterolu. Znajdziemy w nich natomiast cukry, sód, potas, wapń, magnez, fosfor, cynk, witaminę C, karoteny, niewielkie ilości witaminy E, B6, tiaminy, ryboflawiny, niacyny, azotu całkowitego, żelaza, miedzi. Skórka zawiera do 2,5% olejków eterycznych, wśród których przeważają linalol, limonen i metylantranilan oraz limonoidy, flawonoidy i furanokumaryny.

Dawkowanie

Suszoną skórkę pomarańczy można stosować w ilości 4–6 g dziennie jako składnik mieszanek ziołowych do parzenia. Nalewkę można zażywać w dawce 2–3 ml dziennie, a ekstrakt płynny w ilości 1–2 ml na dobę.

Do aromalampy zaleca się dodać 3–5 kropli olejku do wody w miseczce odparowującej lub nakropić na chłonny materiał. W saunie do kilku kropel na gorące kamienie. Do kąpieli w wodzie o temperaturze około 30°C można zastosować do 20 kropli olejku, kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 30 minut. Do inhalacji 5–10 kropli na gorącą wodę, przez 5–10 minut, maksymalnie 3 razy dziennie.