Pomarańcza gorzka – Citrus aurantium

Opis szczegółowy

Chińskie przysłowie mówi: "jeśli pragniesz nieśmiertelności i szczęścia, sięgnij po pomarańczę gorzką".

Informacje botaniczne

Pomarańcza gorzka (Citrus aurantium) to wiecznie zielone drzewo osiągające do 10 metrów wysokości, o regularnej koronie i szarobrązowej korze. Liście są skórzaste, ciemnozielone, naprzemianległe, długości 7–10 cm, owalnego kształtu. Kwiaty białe, składają się zazwyczaj z 5–8 skórzastych płatków, pojawiają się od maja do czerwca. Owoce są owalne, ciemniejsze i twardsze niż u pomarańczy słodkiej; ich skórka ma charakterystyczny gorzki oraz cierpki smak.

Pochodzenie i występowanie

Ojczyzną citrus aurantium są prawdopodobnie południowo-wschodnie rejony Azji, skąd gatunek ten rozprzestrzenił się do Europy, głównie dzięki wymianie handlowej. Już w X i XI wieku pomarańcza gorzka została sprowadzona do rejonów Morza Śródziemnego, gdzie zyskała ogromną popularność w uprawie. Obecnie drzewo to jest szeroko uprawiane w klimacie tropikalnym i subtropikalnym, zwłaszcza w południowej Europie (Hiszpania, Portugalia), ale też w krajach karaibskich czy Izraelu. W XV wieku zwyczaje handlowe przyczyniły się także do rozprzestrzenienia rośliny w Ameryce Południowej.

Zastosowanie / dawkowanie

Pierwsze pisemne wzmianki o pomarańczy gorzkiej pochodzą z źródeł arabskich. Do dzisiaj owoc ten znajduje szerokie zastosowanie zarówno w medycynie ludowej, farmaceutycznej, jak i przemyśle kosmetycznym oraz spożywczym. W Polsce w Farmakopei znaleźć można np. "aurantii dulce pericarpum".

Pomarańcza gorzka jest powszechnym dodatkiem smakowym w produkcji napojów alkoholowych i bezalkoholowych, deserów na zimno, słodyczy, pieczywa czy galaretek. Jest bardzo popularna w kuchniach Iranu, Turcji, Iraku, a także w południowych Indiach – szczególnie łączona z jogurtowym ryżem (thayir sadam, kuchnia Tamil). W krajach Ameryki Środkowej wykorzystywana jest jako składnik marynat do mięsa. W Belgii skórka pomarańczy gorzkiej jest znanym dodatkiem do białego piwa witbier.

W USA wyciąg z pomarańczy gorzkiej stosowany jest w profilaktyce nowotworów skóry, piersi czy jelita grubego. Prowadzono badania nad pektyną, witaminą C oraz flawonoidami zawartymi w owocu, potwierdzające ich potencjał przeciwnowotworowy. Ponadto, pomarańcza gorzka znajduje zastosowanie miejscowo przy trudnych do leczenia infekcjach grzybiczych oraz wewnętrznie – przy zgadze. Jest popularna jako naturalne wsparcie w odchudzaniu – po zakazie sprzedaży suplementów z efedryną (w 2004 r.), synefryna z pomarańczy stała się jej łagodniejszym i bezpieczniejszym zamiennikiem.

Synefryna, obecna w owocu, działa podobnie do adrenaliny i efedryny – wspiera spalanie tłuszczów, redukcję masy ciała oraz zwiększa energię, bez negatywnego wpływu na układ sercowo-naczyniowy. Synefryna stymuluje termogenezę i przyspiesza metabolizm, zwiększając produkcję ciepła i spalanie kalorii. N-metylo-tyramina obecna w owocu dodatkowo wspiera wydolność fizyczną i aerobowe spalanie kwasów tłuszczowych.

Ekstrakty wodne i olejki z pomarańczy gorzkiej są szeroko stosowane przy problemach żołądkowo-jelitowych – wrzodach, zaparciach, biegunce, obecności krwi w stolcu, wzdęciach czy ogólnych zaburzeniach trawienia. Gorycze zawarte w owocach pobudzają wydzielanie żółci, poprawiają motorykę żołądka i jelit oraz pobudzają produkcję hormonów odpowiedzialnych za łaknienie. Wskazania obejmują także stymulację pracy serca, wsparcie przy cukrzycy i detoksykację krwi. Tradycyjna medycyna chińska stosuje pomarańczę gorzką do wzmacniania wątroby oraz rozpuszczania kamieni nerkowych i żółciowych.

Liczne badania na zwierzętach sugerują korzystny wpływ wyciągów z pomarańczy gorzkiej na drogi oddechowe i funkcje układu oddechowego, jak również łagodzenie infekcji wirusowych, dzięki obecności hesperydyny, neohesperydyny, narynginy i rutyny. W fitoterapii zaleca się ją przy dolegliwościach górnych dróg oddechowych.

Ekstrakty z pomarańczy gorzkiej wykazują także właściwości przeciwgrzybicze i przeciwzapalne. Olejek eteryczny znajduje zastosowanie w aromaterapii przy bólach głowy, migrenach, stresie i problemach ze snem. Kliniczne badania wykazały korzystny wpływ na poziom cholesterolu (zwiększenie HDL, obniżenie LDL) – dzięki obecności witaminy C, hesperydyny i błonnika.

Badania wykazały, że stosowanie wyciągów ze skórki pomarańczy gorzkiej może obniżać poziom lęku i napięcia, sprzyjać relaksacji oraz nasennemu działaniu. Synefryna wspiera również działanie antydepresyjne, a wyciąg z owocu pomaga łagodnie uspokoić układ nerwowy oraz poprawić jakość snu.

Dawkowanie

Specjaliści ds. zdrowia zalecają stosowanie 1–2 g suszonej skórki pomarańczy gorzkiej, zalanej ok. 200 ml wrzątku i parzonej przez 10–15 minut. Rekomenduje się picie naparu (3 filiżanki dziennie) jako optymalną porcję dla osoby dorosłej. Przy określonych dolegliwościach stosuje się 12–20 ml wywaru lub podobną dawkę naparu z owocu. Brakuje informacji o innych schematach dawkowania skórki pomarańczy gorzkiej.

Ostrzeżenia

Nie ma wystarczających danych co do bezpieczeństwa spożywania pomarańczy gorzkiej przez kobiety w ciąży i karmiące piersią, dlatego nie zaleca się jej w tych okresach. Substancje czynne z pomarańczy mogą wchodzić w interakcje z licznymi lekami (m.in. przeciwwirusowe, niektóre przeciwnadciśnieniowe), dlatego wskazana jest wcześniejsza konsultacja z lekarzem lub farmaceutą.