Práwienka kłosowa – Andrographis paniculata

Opis szczegółowy

Dyskretna roślina o niezwykłych właściwościach

Informacje botaniczne

Práwienka kłosowa to bylina wieloletnia osiągająca wysokość od 30 do 110 cm. Charakteryzuje się smukłą, ciemnozieloną, czterokanciastą łodygą z podłużnymi bruzdami. Lancetowate liście osiągają długość do 8 cm i szerokość do 2,5 cm. Kwiaty są drobne, różowawe, pojedyncze, skupione w wiechy i grona i pojawiają się od września do grudnia. Owoc ma długość ok. 2 cm i zaledwie kilka milimetrów szerokości. Torebka zawiera liczne żółtobrązowe, szorstkie, nagie nasiona.

Pochodzenie i występowanie

Práwienka kłosowa pochodzi z Indii i Sri Lanki, gdzie od wieków jest wykorzystywana w lokalnej medycynie ludowej. Roślina spotykana jest pospolicie w krajach tropikalnych Azji, zarówno na nizinach, jak i na wysokości do 500 m n.p.m. Rośnie na równinach, stokach, nadbrzeżach, ale także na uprawianych terenach – przy drogach i na polach. Obecnie uprawiana jest na szeroką skalę w południowej i południowo-wschodniej Azji, celowo uprawiana w północnych Indiach, na Jawie, w Malezji, Indonezji, a nawet w Ameryce. Spotykana jest również na Filipinach, w Hongkongu, Tajlandii, Brunei, Singapurze oraz innych częściach Azji.

Zastosowanie / dawkowanie

Andrographis paniculata od stuleci wykorzystywana jest w Indiach, Chinach, Tajlandii i innych krajach Azji, będąc jednym z głównych ziół ajurwedyjskiego systemu leczniczego. Zioło zostało nawet wpisane do Farmakopei Chińskiej Republiki Ludowej (wydanie z 1992 r.). W krajach skandynawskich stosuje się preparat immunostymulujący zawierający A. paniculata oraz Eleutherococcus. Zioło sprzedawane jest również w Stanach Zjednoczonych.

Medycyna ludowa

W tradycyjnej medycynie práwienka jest ceniona przy leczeniu biegunek, gorączki oraz przeziębień wywołanych infekcjami. Stosowana jest także przy objawach żółtaczki, jako tonik oraz przeciwutleniacz w ochronie wątroby i naczyń krwionośnych. Prawienka bywa wykorzystywana na zaburzenia funkcji seksualnych lub jako środek antykoncepcyjny. W niektórych krajach ludowych medycyna stosuje ją jako środek przeciwzapalny i antybakteryjny.

W ajurwedzie práwienka kłosowa stosowana jest wspomagająco w profilaktyce i leczeniu nowotworów, jednak brak na to jednoznacznych dowodów naukowych. Tradycyjnie wykorzystywana jest także przy żółtaczce oraz do wsparcia funkcji wątroby i walki z gorączką jako środek przeciwzapalny i immunostymulujący.

Działanie przeciwzapalne i immunostymulujące

Związki czynne zawarte w roślinie wykazały silne działanie przeciwzapalne w badaniach przedklinicznych. U myszy andrografolid oraz alkoholowy ekstrakt z rośliny stymulowały zarówno swoiste, jak i nieswoiste reakcje immunologiczne. Dostępne dane na zwierzętach potwierdzają immunostymulujące działanie práwienki.

Systematyczny przegląd 4 badań klinicznych wykazał, że A. paniculata stosowana samodzielnie lub w kombinacji była skuteczna w łagodzeniu objawów i skracaniu czasu trwania infekcji górnych dróg oddechowych. Inne badania potwierdzają podobne efekty w przypadku infekcji dróg oddechowych.

Mniejsze badania kliniczne dotyczące wrzodziejącego zapalenia jelita grubego sugerują, że ekstrakt z práwienki może być równie skuteczny jak mesalazyna (lek przeciwzapalny). W badanych stosowano 1 200–1 800 mg ekstraktu dziennie w 3 dawkach podzielonych. U 60 pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów zastosowanie andrografolidu w dawce 30 mg 3 razy dziennie przez 14 tygodni dało poprawę objawów, zmniejszenie obrzęku i tkliwości stawów. Badanie z udziałem pacjentów ze stwardnieniem rozsianym pokazało, że 170 mg práwienki 2 razy dziennie przez 12 tygodni skutecznie zmniejszało uczucie zmęczenia.

Działanie przeciwdrobnoustrojowe

Ekstrakty z rośliny i pochodne andrografolidu wykazały umiarkowaną aktywność in vitro, w badaniach klinicznych oceniany był także potencjał przeciwwirusowy, m.in. wobec HIV. Badania wskazują na skuteczność ekstraktu práwienki jako immunostymulanta przy infekcjach górnych dróg oddechowych oraz wspomagająco przy zakażeniu HIV. Ekstrakt blokował także wydzielanie wywołane enterotoksyną Escherichia coli w modelach biegunek królików i świnek morskich. Badania nad andrografolidem u pacjentów z HIV nie wykazały wpływu na replikację wirusa po 6 tygodniach, mimo wzrostu liczby komórek CD4+. Inne badania wykazały, że podawanie 200 mg/ dobę ekstraktu przez 5 dni przy niepowikłanej infekcji górnych dróg oddechowych daje lepsze efekty niż placebo.

Metaanaliza z roku 2018 obejmująca 33 badania kliniczne z udziałem 7 175 pacjentów wykazała, że u większości badanych obserwowano zmniejszenie kaszlu oraz bólu gardła w porównaniu z placebo. Práwienka wykazała istotnie statystyczny efekt łagodzący objawy ostrej infekcji dróg oddechowych w porównaniu z placebo. Dane sugerują wzrost ogólnej efektywności, skrócenie czasu trwania kaszlu, bólu gardła oraz zwolnień chorobowych. Skutki uboczne były nieliczne i miały głównie charakter łagodnych problemów żołądkowych.

COVID-19

Podczas pandemii COVID-19 Tajlandia zatwierdziła stosowanie ekstraktu práwienki we wczesnych fazach choroby zakaźnej. Ministerstwo zdrowia podało, że ekstrakt roślinny hamował wirusa i zmniejszał nasilenie stanu zapalnego. W Indiach i Chinach roślina ta od dawna stosowana jest przy przeziębieniu i grypie. Metaanaliza z 2017 r. oceniła zastosowanie práwienki w ostrej infekcji dróg oddechowych i potwierdziła jej możliwą skuteczność oraz bezpieczeństwo.

Działanie przeciwnowotworowe

Eksperymenty in vitro oraz in vivo na liniach komórkowych nowotworów ludzkich wykazały potencjalne działanie przeciwnowotworowe práwienki. Za obserwowane efekty odpowiadają andrografolid oraz inne chemicznie pokrewne związki. Potwierdzono aktywność wobec komórek raka prostaty, piersi, szyjki macicy, jelita grubego, czerniaka oraz białaczki limfocytarnej.

Inne właściwości

Ekstrakty Andrographis paniculata wykazują działanie ochronne na wątrobę w badaniach in vivo. W doświadczeniach na szczurach z cukrzycą wywołaną streptozotocyną oraz alloksanem ekstrakty z práwienki wykazały działanie hipoglikemizujące, co potwierdza tradycyjne zastosowanie tej rośliny przy cukrzycy. Z kolei w badaniu klinicznym z udziałem pacjentów z łagodną hipertriglicerydemią (N=60) podawanie andrografolidu 120 mg dziennie poprawiało poziom trójglicerydów we krwi.

Bezpieczeństwo

Práwienka kłosowa jest ogólnie dobrze tolerowana i opisano niewiele skutków ubocznych, lecz nie jest zalecana kobietom w ciąży – z powodu ryzyka poronienia. W badaniach klinicznych odnotowano bóle głowy, zmęczenie, wysypkę, gorzki lub metaliczny posmak, biegunkę, świąd oraz obniżenie libido.

Substancje czynne

Do produkcji ekstraktów farmakologicznych wykorzystywane są wszystkie części rośliny. Głównym składnikiem aktywnym wyizolowanym z liści jest andrografolid – chemicznie jest to cykliczny diterpenoidowy lakton. Inne ważne związki to m.in. 14-deoksy-11-dehydroandrografolid, 14-deoksy-11-okso-andrografolid, 5-hydroksy-7,8,2',3'-tetrametoksyflawon, neoandrografolid, panikulid-A, B i C, a w korzeniu obecny jest panikolin.

Dawkowanie

Jedną łyżeczkę suszu zalać 250 ml wrzątku, przykryć i pozostawić do zaparzenia do temperatury odpowiedniej do picia. Pić 2 razy dziennie.