Rooibos – Aspalathus linearis

Nazwy zwyczajowe: Rooibos, czerwona herbata, herbata kapska, Red Bush Tea, Redbush, South African Red Tea, Aspalathus linearis, rooibos (łac.), rooibos (ang.), Rooibos (orig.), Rooibos (niem.), Rooibos (fr.)

Nazwa łacińska: Aspalanthus linearis

Pochodzenie: Afryka

Krótki wstęp

Rooibos rośnie na niewielkim obszarze gór Cederberg w prowincji Przylądek Zachodni. Choć nie jest zagrożony wyginięciem, jego stanowiska miejscami się zmniejszają z powodu czynników takich jak wzrost światowego popytu, obecność zwierząt wypasanych, chwastów, zmian klimatu oraz niekontrolowane uprawy dzikiego rooibosu. Sadzenie odbywa się pod koniec lutego lub na początku marca, a zbiory trwają ok. pół roku później. Zbierane są liście, które są miażdżone i poddawane fermentacji, by nadać im intensywną, czerwonobrązową barwę. Wytwarzany jest także zielony (niefermentowany) rooibos.

Naturalnie rooibos występuje od Vanrhynsdorp na północy, przez Półwysep Przylądkowy aż do Betty’s Bay na południu. Region ten cechują chłodne, wilgotne zimy, ciepłe, suche lata oraz opady roczne około 300–350 mm. Rooibos rośnie w dolinach na piaszczystych glebach w pobliżu rzek i wymaga dużo słońca, lekko wilgotnej gleby i wysokiej wilgotności powietrza. Tradycyjny zbiór polegał na wspinaniu się w góry po igiełkowate liście dzikiego rooibosu, które następnie ręcznie rolowano i suszono na słońcu.

Opis szczegółowy

Rooibos to niezwykle zdrowa herbata bezkofeinowa, idealna dla osób prowadzących zdrowy tryb życia.

Informacje botaniczne

Rooibos, czyli Aspalathus linearis, to wiecznie zielony, wyprostowany krzew, który dorasta nawet do 2 metrów wysokości. Młode rośliny mają delikatne, często czerwonawe gałązki i cienkie, igiełkowate liście o długości 15–60 mm i grubości ok. 1 mm. Liście zbierają się w kępki i są bezogonkowe. Kwitnie od maja do lipca, a kwiaty mają lekko żółty odcień. Owoce to drobne strąki przypominające harpun, zawierające jedno lub dwa nasiona. W fitoterapii wykorzystywane bywają również łodygi rośliny.

Pochodzenie i występowanie

Już w XVI i XVII wieku podróżnicy i botanicy odwiedzający okolice Cederbergu w Południowej Afryce zastanawiali się nad „dobrą rośliną”, którą lokalni mieszkańcy uprawiali ze względu na jej właściwości zdrowotne. W 1772 roku szwedzki biolog Carl Thunberg odnotował, iż lokalna ludność przygotowuje herbatę z rośliny podobnej do rooibosu. Rooibos stanowił praktyczną i tańszą alternatywę dla czarnej herbaty dla holenderskich osadników, którzy byli uzależnieni od kosztownych dostaw z Europy.

W 1904 roku Benjamin Ginsberg zafascynował się tym dziko rosnącym gatunkiem i latami eksperymentował nad jego uprawą. Wzorując się na chińskich metodach przetwarzania delikatnej herbaty keemun, fermentował rooibos w drewnianych beczkach w wilgotnych warunkach, naśladując fermentację w bambusowych koszach. Wspólnie z doktorem Le Fras Nortierem doprowadzili do skutecznej uprawy rooibosu, co przyczyniło się do popularyzacji tej rośliny wśród lokalnych farmerów. W efekcie, farma Klein Kliphuis rozwinęła produkcję, a wartość nasion rooibosu znacząco wzrosła, czyniąc go jedną z najdroższych roślin handlowych świata. Popularność naparu wzrosła zarówno w regionie, jak i globalnie – do dziś liczne marki promują tradycyjne przetwarzanie rooibosu i wprowadzają nowe smaki.

Zastosowanie / dawkowanie

W Republice Południowej Afryki rooibos często pija się z mlekiem i cukrem, jednak na świecie preferuje się go bez dodatków, czasami tylko z cytryną. Napar z rooibosu ma czerwonobrązową barwę, przez co bywa nazywany „czerwoną herbatą”; jego smak jest słodkawy i lekko orzechowy. Rooibos ceniony jest szczególnie ze względu na wysoką zawartość antyoksydantów i brak kofeiny, co docenią osoby dbające o zdrowie.

Współcześni zielarze polecają ekstrakt z rooibosu zwłaszcza w przypadku napięcia nerwowego, stresu, alergii czy problemów trawiennych. W medycynie ludowej Południowej Afryki rooibos podaje się też dzieciom na kolki, alergie oraz dolegliwości dróg oddechowych, zwłaszcza astmę.

Badania in vitro wykazały, że związki obecne w rooibosie hamują działanie oksydazy ksantynowej – enzymu odpowiedzialnego za produkcję kwasu moczowego – co sugeruje możliwe zastosowanie w terapii dny moczanowej (efektywność naparu z rooibosu w dużych stężeniach wynosi mniej więcej połowę efektu niskich dawek allopurynolu – standardowego leku na dnę). Rooibos zawiera flawonoidy takie jak kwercetyna i luteolina, które według badań laboratoryjnych wykazują potencjał w zwalczaniu komórek nowotworowych oraz wspierają sprężystość i zdrowie naczyń krwionośnych. Znajdują też zastosowanie w łagodzeniu objawów zakrzepicy, żylaków i hemoroidów. Rooibos nie zawiera jednak m.in. epigallokatechiny charakterystycznej dla zielonej herbaty.

Wyizolowany z rooibosu specyficzny polisacharyd wykazał silną skuteczność w in vitro w hamowaniu aktywności wirusa HIV przez uniemożliwianie wiązania się wirusa z komórkami T-limfocytów. Dzięki wysokiej zawartości fluorków rooibos może być stosowany przy częstych próchnicach, a taniny działają ściągająco, pomagając w przypadku biegunek oraz jako adstringens. Rooibos poleca się w kosmetyce przeciwdziałająco starzeniu się skóry, a według zielarskich encyklopedii – przy problemach trawiennych, skurczach, mdłościach, wrzodach, zaparciach i zgadze.

Substancje zawarte w rooibosie wykazały pozytywny wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu, zwłaszcza przy równoległym stosowaniu leków, a kompleks fluorków z minerałami wspiera wzmacnianie układu kostnego. Rooibos można aplikować zewnętrznie do okładów lub przemywań, szczególnie w przypadku problemów skórnych takich jak egzema i atopowe zapalenie skóry.

Substancje czynne

Rooibos zawiera witaminę C, różnorodne flawonoidy, taniny (rodzaj garbników), polisacharydy, alfa-hydroksykwasy oraz minerały takie jak wapń, miedź, żelazo, potas, cynk, mangan i fluor. Nie zawiera cukru ani kofeiny, przez co stanowi bezkofeinową alternatywę dla wszystkich, w tym kobiet w ciąży, matek karmiących oraz dzieci.

Tradycyjne dawkowanie

Rooibos można pić przez cały dzień, według potrzeb. Zielarze zalecają regularne spożycie 3 razy dziennie w celu podniesienia ogólnej kondycji organizmu i łagodzenia drobnych dolegliwości. Napar przygotowujemy z 10 g suszu rooibosu zalanego 500 ml gorącej wody (90–100°C).