Rumianek pospolity – Matricaria chamomilla

Nazwy zwyczajowe: Rumianek pospolity, rumianek lekarski, kamilka, marunka, rumianek polny, matricaria, Matricaria chamomilla, Matricaria recutita, chamomile, wild chamomile, mayweed, scented mayweed, Baboonig, Babuna, italian camomilla

Nazwa łacińska: Matricaria chamomilla

Pochodzenie: Afryka, Azja, Australia, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Rumianek pospolity toleruje różne typy gleb, najlepiej jednak rośnie na zasobnym w składniki próchnicze podłożu piaszczysto-gliniastym, o pH 7.0–7.5, w nasłonecznionym miejscu i temperaturze 2–20°C. Nie lubi ciężkich, nadmiernie nawożonych i podmokłych gleb. Nasiona wysiewa się od września do kwietnia, zachowując odstęp 15–30 cm. Rumianek nie wymaga specjalnego nawożenia – wystarczy gleba zasobna w fosfor, potas i azot. Rozmnaża się głównie poprzez wysiew nasion bezpośrednio do gruntu lub przesadzanie młodych roślin. Optymalna temperatura kiełkowania to 10–20°C. Zbiory ziela lub kwiatów przeprowadza się od maja do września. Rumianek jest piątą najczęściej sprzedawaną na świecie rośliną zielarską wykorzystywaną w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.

Opis szczegółowy

Przysłowia ludowe nie bez powodu głoszą: „przed rumiankiem uchyl czoła, przed bzem uklęknij”, podobnie jak „gdzie jest rumianek i zięcią̨, tam nie ma bólu, tam nie ma zmartwień”.

Informacje botaniczne

Rumianek pospolity to jednoroczna roślina osiągająca do 80 cm wysokości. Jego korzenie łatwo penetrują wierzchnie warstwy gleby. Łodyga rumianku jest gładka, zielona, prosta i rozgałęziona. Długie, wąskie liście są dwu- lub trójdzielne. Kwiaty pojawiają się na początku lata, mają średnicę 1–3 cm i wyrastają na szczytach rozgałęzień. Białe kwiaty języczkowe otaczają żółte, rurkowate kwiaty środkowe. Koszyczki wydzielają intensywny, aromatyczny zapach. Owocem jest żółtobrązowa niełupka.

Pochodzenie i występowanie

Rumianek pospolity występuje niemal w całej Europie oraz w strefie umiarkowanej Azji. Uprawiany jest celowo w Niemczech, na Węgrzech, Słowacji, w Polsce, Francji, Rosji, krajach byłej Jugosławii oraz w Brazylii. Najwięcej surowca eksportowanego jest do Niemiec, gdzie ekstrakcja pozwala na pozyskiwanie wartościowych składników. Do Indii rumianek został sprowadzony i uprawia się go w regionach takich jak Pendżab, Maharashtra oraz Dżammu i Kaszmir. Jego uprawy dostępne są także w Ameryce Północnej i Południowej, Nowej Zelandii oraz Australii. Dziko rośnie na poboczach dróg, polach i łąkach.

Zastosowanie / dawkowanie

Rumianek jest szeroko wykorzystywany nie tylko w ziołolecznictwie, ale i w kosmetyce. Wiele produktów dostępnych na rynku zawiera w swoim składzie rumianek pospolity. Przez wiele pokoleń uchodził za „panaceum”, szczególnie cenione w pielęgnacji dzieci i niemowląt. Z łacińskiej nazwy „matricaria” (od słowa „mater” – matka), roślina ta uchodziła za niezastąpiony środek dla kobiet i dziewcząt. W starożytnym Egipcie był uważany za roślinę boga słońca, a jego działanie opisywał szwajcarski ksiądz J. Kunzle.

Główne składniki, jak bisabolol, wykazują silne działanie antyseptyczne i antybakteryjne. Badania potwierdzają oddziaływanie zawartych w rumianku polisacharydów na układ odpornościowy i właściwości antywirusowe. Regularne płukanie jamy ustnej i gardła naparami z rumianku wspiera gojenie błon śluzowych. Przegląd naukowy z 2006 r. potwierdza korzystny wpływ rumianku w badaniach klinicznych i laboratoryjnych, m.in. w zakresie działania przeciwskurczowego, antyoksydacyjnego, uspokajającego i wspierającego walkę z podwyższonym poziomem lipidów czy glukozy.

Rumianek wspiera gojenie skóry, łagodzi stany zapalne, redukuje obrzęki i przynosi ulgę w bólach reumatycznych, menstruacyjnych czy pleców. Stosowany zewnętrznie (olej, maści, napary) zmniejsza dolegliwości bólowe, a inhalacje pomagają w infekcjach dróg oddechowych i ułatwiają oddychanie. Ma ponadto właściwości przeciwalergiczne i łagodzące objawy przeziębienia, kataru oraz kaszlu.

W tradycyjnej medycynie rumianek podawany jest w postaci naparu lub odwaru przy nadkwasocie, wzdęciach, skurczach, bólu brzucha i zespole jelita drażliwego. Zewnętrznie służy do przemywania ran, stanów zapalnych jamy ustnej, dziąseł, spojówek, błon śluzowych i przy infekcjach dróg moczowo-płciowych. Może być łagodnym środkiem przeczyszczającym o działaniu przeciwzapalnym.

Rumianek jest ogólnie bezpiecznym ziołem, jednak wysokie dawki mogą rzadko wywołać nudności lub wymioty. Sporadycznie może dojść do reakcji alergicznej skóry.

Substancje czynne

Rumianek pospolity zawiera liczne związki aktywne: seskwiterpeny (azulen, apigenina, bisabolon, bisabolol, borneol, kariofilen, farnezol, germakren, guajazulen, chamazulen, chamomillol, matrikaryna itp.), aromatyczne kwasy organiczne, kumaryny (kumaryna, herniaryna, umbeliferon), sterole, flawonoidy (patuletina, kwercetyna, rutyna), flawonony, cukry, olejki eteryczne (1–3%, głównie monoterpeny i polyyne), poliacetyleny, glikozydy, witaminy C, B1 i B2. Zidentyfikowano już ponad 120 związków jako wtórne metabolity rumianku.

Tradycyjne dawkowanie

Najczęściej spożywa się rumianek jako napar: 1–2 łyżeczki (5–10 g) ziela zalewamy 250 ml wrzątku (do 95°C) i zaparzamy pod przykryciem przez 10–15 minut. Napar można pić 1–3 razy dziennie (najlepiej na czczo, 30 minut przed posiłkiem) przez kilka dni do 3 miesięcy. Do kąpieli i okładów stosuje się 2 garści rumianku, które zalewa się wrzątkiem, a następnie wykorzystuje napar do przemywań lub kąpieli. Parę do inhalacji uzyskuje się poprzez zalanie rumianku wrzątkiem, a następnie wdychanie pod ręcznikiem. Maść rumiankową sporządza się, podgrzewając 250 g smalcu ze świeżym rumiankiem (2 garście); pozostawia się na noc w chłodzie, po czym przecedza i przekłada do czystych pojemników.