Rymownik cytrynowy – Plectranthus amboinicus

Opis szczegółowy

Rymownik to znana i ceniona roślina, nazywana również „babcine remedium na katar”, wyróżniająca się charakterystycznym aromatem i właściwościami leczniczymi.

Informacje botaniczne

Rymownik cytrynowy to półkrzew należący do roślin zawierających mentol. Rośnie do około 1 metra wysokości i charakteryzuje się rozłożystym pokrojem. Liście są owłosione, owalne, długości 5–10 cm i szerokości 3–5 cm, lekko ząbkowane oraz bardzo aromatyczne – szczególnie wyraziste po rozgnieceniu. Na powierzchni liści widoczne są drobne jasne włoski, które nadają roślinie jasny zielonkawy, czasem srebrzysty odcień. Kwiaty pojawiają się na końcach pędów i mają białawo-niebieskawą barwę.

Pochodzenie i występowanie

Rymownik pochodzi z wschodniego wybrzeża Afryki, jednak obecnie występuje również powszechnie na całym kontynencie afrykańskim, w Azji, Ameryce Południowej, na Karaibach oraz na obszarze Pacyfiku.

Zastosowanie / dawkowanie

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 dotyczącym oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych nie możemy informować szczegółowo o właściwościach prozdrowotnych tej rośliny. Zachęcamy do poszukiwania informacji o działaniu rymownika w ogólnodostępnych źródłach lub literaturze naukowej.

Kulinaria

Rymownik to łatwa w uprawie roślina o szerokim zastosowaniu – od naturalnego repelentu po przyprawę kulinarną. Można spożywać całe, świeże liście. Smak rymownika przypomina oregano połączone z miętową, lekko korzenną nutą. W kuchni dobrze sprawdzi się w daniach, gdzie używa się szałwii – można z powodzeniem zastępować ten składnik rymownikiem. Zachwyca zarówno smakiem, jak i zapachem.

Medycyna tradycyjna

W medycynie ludowej aborygenów australijskich świeże liście przykładano na leczniczo zagojone rany – roślina miała działać łagodząco przeciwzapalnie i przeciwgrzybiczo, ale stosowano ją także przy oparzeniach, ukąszeniach owadów czy alergicznych dolegliwościach skórnych. Takie zastosowanie znane jest niemal na całym świecie – popularność zyskał m.in. w Brazylii.

Na Półwyspie Arabskim rymownik ceni się jako środek na odparzenia (także u dzieci), wysypki i jako lokalny antyseptyk. Roślina szczególnie popularna jest w Indiach i Afryce, gdzie bywa wykorzystywana w leczeniu niestrawności, zaburzeń trawienia, biegunek i jako środek wiatropędny.

W Australii rymownik doceniany jest jako naturalny repelent – jego intensywny zapach odstrasza prawie wszystkie rodzaje uciążliwych owadów.

Rymownik ma szerokie zastosowanie jako środek wspomagający trawienie, przy schorzeniach skórnych, chorobach układu oddechowego i infekcjach, a także przy wielu innych dolegliwościach. Wskazane zastosowania zostały częściowo potwierdzone w pracach naukowych na całym świecie.

W tradycji ludowej rymownik stosuje się przy katarze i przeziębieniu. Mówi się, że wystarczy przebywać w jednym pomieszczeniu z rymownikiem, by poprawić swobodne oddychanie. Liście stosuje się także w postaci naparu – ok. 5 umytych liści zalewa się przegotowaną, lekko przestudzoną wodą i popija ciepły napój, czasem z dodatkiem miodu, zwłaszcza przy infekcjach górnych dróg oddechowych.

W Azji i Ameryce Południowej rymownik poleca się w stanach gorączkowych oraz przy bólach głowy. W Indiach i Amazonii wykorzystuje się go także w leczeniu infekcji dróg moczowych.

W krajach afrykańskich stosuje się rymownik do łagodzenia stanów zapalnych i przy ukąszeniach jadowitych węży.

W Indiach i na Karaibach rymownik tradycyjnie wykorzystuje się do łagodzenia przewlekłego kaszlu, astmy, zapalenia oskrzeli i drapania w gardle. Badania na modelach zwierzęcych wykazały, że ekstrakty z rymownika wykazują właściwości rozszerzające oskrzela (działanie bronchodilatacyjne) oraz umiarkowaną aktywność przeciw Mycobacterium tuberculosis.

Herbariusze polecają także domowy syrop z rymownika – posiekane liście miesza się z cukrem i niewielką ilością wody; mieszankę podaje się dzieciom 3 razy dziennie.

Substancje czynne

Rymownik cytrynowy zawiera m.in. taniny, polifenolowe kwasy, terpenoidy, flawonoidy, różne kwasy organiczne, a także witaminę C, A, E. Dodatkowo obecny olejek eteryczny bogaty jest w związki znane z ziół kuchennych, takich jak bazylia czy szałwia. Najczęściej wymieniane składniki to limonen, selinen, jonon, humulen, borneol, kamfen, beta-felandren, tujony, linalol, mircen oraz tymol, a także mentol.

Tradycyjne dawkowanie

Repelent można przygotować poprzez namaczanie liści w przegotowanej wodzie – po odcedzeniu do naparu dodaje się ocet, a mieszaninę przechowuje w lodówce i stosuje na skórę w razie potrzeby. Do przygotowania wystarczy około pół szklanki posiekanej rośliny i pół litra wody.

Przy infekcjach górnych dróg oddechowych można rozgnieść liście, połączyć z cukrem i niewielką ilością wody – syrop taki podaje się dzieciom 3 razy dziennie.