Rzepik lekarski – Agrimonia eupatoria

Nazwy zwyczajowe: Rzepik lekarski, rzepik pospolity, Ziele rzepiku, Agrimonia, Agrimonia eupatoria, Ziele Agrimoniae, Agrimonie, Agrimony, Common Agrimony, Church Steeples, Stickwort, Cocklebur, Odermennigkraut (niem.), Aigremoine (fr.), Agrimonia (łac.), Agrimonie eupatoire (fr.), Agrimonia eupatorium (ang.), Maarianverijuuri (fiń.), Gewone agrimonie (hol.), Dobroczaeva, Agrimonia parti aeree

Nazwa łacińska: Agrimonia eupatoria

Pochodzenie: Afryka, Azja, Europa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Rzepik lekarski to niewymagająca w uprawie bylina, dobrze rosnąca na żyznych, okresowo nawożonych glebach. Siew i sadzenie zaleca się wiosną – najlepiej w marcu lub nawet w lutym, jeśli pozwolą na to warunki pogodowe. Rzepik można uprawiać zarówno w ogrodzie, jak i w szklarni – wymaga słonecznego stanowiska. W naturze rośnie na suchych łąkach, w skrajach lasów, przy drogach, w sadach i na nasypach. Ziele zbiera się podczas kwitnienia – zwykle dwukrotnie w sezonie: w lipcu oraz w październiku. Suszenie powinno odbywać się w przewiewnych warunkach. Ususzone ziele rzepiku rozdrabnia się na mniejsze kawałki, które idealnie nadają się do przygotowywania naparów, wyciągów czy nalewek. Rzepik wchodzi także w skład wielu gotowych preparatów ziołowych.

Opis szczegółowy

Rzepik lekarski to tradycyjnie ceniona roślina lecznicza, stosowana już od czasów starożytnych, o wszechstronnym zastosowaniu, w tym również u dzieci.

Informacje botaniczne

Rzepik lekarski to ciemnozielona bylina osiągająca wysokość do 150 cm, pokryta licznymi miękkimi włoskami na całej powierzchni. Kwiaty rzepiku mają aromatyczny zapach przypominający morele.

Jest to wieloletnia roślina o prostej lub lekko rozgałęzionej łodydze i trzech rodzajach włosków. Liście są pierzastosieczne, zielone z wierzchu, a od spodu szare i delikatnie kutnerowate. W dolnej części łodygi liście układają się w rozetę. Kwiatostan tworzy grono z dziesiątkami małych żółtych kwiatów o zaokrąglonych płatkach. Owocem rzepiku jest niełupka z haczykowatymi wyrostkami umożliwiającymi przyczepianie do sierści zwierząt lub odzieży.

Pochodzenie i występowanie

Rzepik lekarski występuje w dużej części Europy, a także w Azji Południowo-Wschodniej i Ameryce Północnej. Najlepiej rośnie na terenach podgórskich, nizinnych, na skrajach lasów, łąkach i pastwiskach oraz na obszarach o klimacie śródziemnomorskim, preferując suche, słoneczne stanowiska.

To gatunek euroazjatycki, którego obszar występowania ciągnie się od Wysp Kanaryjskich przez Afrykę Północną, Europę aż po Syberię Zachodnią. Rzepik zawędrował także na Azory, do Ameryki Północnej, Południowej Afryki i na Nową Zelandię. W Polsce występuje dość często w cieplejszych regionach, a rzadziej w chłodniejszych. W polskich górach praktycznie nie występuje.

Zastosowanie / dawkowanie

Rzepik lekarski jest powszechnie znany i szeroko stosowany jako roślina lecznicza, wykorzystywana już przez starożytnych Greków i Rzymian. Do dziś stosowany jest wspomagająco przy nieżytach żołądka, problemach z pęcherzykiem żółciowym, jako płukanka na gardło oraz jako dodatek do relaksujących kąpieli. Dawniej używano go również jako rośliny do barwienia tkanin.

Badania naukowe potwierdziły aktywność antybakteryjną różnych ekstraktów z Agrimonia eupatoria, zwłaszcza wobec bakterii Gram-dodatnich. Najsilniejsze działanie wykazuje ekstrakt acetonowy, bogaty również we flawonoidy, fenole i procyjanidyny.

W tradycyjnej medycynie ludowej rzepik wykorzystywany jest przy krwawieniach wewnętrznych, rozluźnieniu jelit, żółtaczce i innych schorzeniach wątroby. Polecano go także przy ukąszeniach węży, dnie moczanowej, wysypkach skórnych, zapaleniach gardła, chorobach krwi, plamach i zmianach skórnych. Powszechnie stosowany jest jako płukanka na gardło i jamę ustną. Maść z dodatkiem tłuszczu używana była jako okład przy czyrakach i ropniach.

Tradycyjne zastosowanie

Na poziomie Unii Europejskiej rzepik lekarski został zatwierdzony jako tradycyjny roślinny produkt leczniczy: (i) do objawowego leczenia łagodnej biegunki, (ii) jako środek do płukania jamy ustnej i gardła w celu łagodzenia stanów zapalnych, (iii) do łagodzenia drobnych stanów zapalnych skóry i powierzchownych ran. Wszystkie wskazania opierają się na długoletnim, ugruntowanym stosowaniu w medycynie ludowej.

W bardzo starych źródłach można znaleźć przekaz, że rzepik gotowany w mleku stosowano jako remedium na męską impotencję, jednak gotowany w piwie miał mieć działanie odwrotne. W medycynie tradycyjnej polecano rzepik przy bezsenności, bywał składnikiem ziołowych poduszek.

Współcześni fitoterapeuci polecają rzepik lekarski przy zaburzeniach pracy nerek, wątroby, pęcherza moczowego oraz zespole jelita drażliwego. Ze względu na łagodne działanie ściągające korzystnie wpływa przy lekkich biegunkach oraz problemach z woreczkiem żółciowym. Działa przeciwzapalnie i wysuszająco.

Substancje czynne

W Agrimonia eupatoria zidentyfikowano liczne taniny (przede wszystkim ellagitaniny i procyjanidyny) oraz szerokie spektrum flawonoidów, których główne to luteolina, apigenina, kwercetyna i pochodne kemferolu.

Badania wykazują, że w surowcu obecne są też kwasy fenolowe, pochodne flawan-3-oli, triterpenoidy, minerały, witaminy oraz substancje lotne. Związki te wspierają naturalną odporność i wpływają korzystnie na funkcjonowanie wątroby, nerek i układu pokarmowego.

Dawkowanie

Rzepik najczęściej stosowany jest w postaci naparu z ziela, nalewek (ekstrakt 1:5 w etanolu 45% v/v) oraz ekstraktów płynnych (ekstrakt 1:1 w etanolu 25% v/v).

W przypadku leczenia łagodnej biegunki: 1,5–4 g rozdrobnionego suszu ziela na maksymalnie 250 ml wrzątku, spożywane 2-3 razy dziennie. Nalewka: 1–4 ml 3 razy dziennie. Ekstrakt płynny 1–3 ml 3 razy dziennie.

W przypadku dolegliwości gardła: 1,5 g gotowane w 150 ml gorącej wody, używane 2–4 razy dziennie jako płukanka; lub 3–4,5 g w 250 ml wody 2–3 razy dziennie. Nalewka i ekstrakt płynny jak powyżej.

Do łagodzenia podrażnień skóry i ran: 3–10 g ziela na maksymalnie 250 ml wody, samodzielnie lub jako dodatek do kąpieli.

Zaleca się stosować rzepik wewnętrznie maksymalnie przez 3 dni przed konsultacją lekarską, do użytku zewnętrznego ok. tygodnia lub dłużej po konsultacji ze specjalistą.

Nie zaleca się podawania rzepiku dzieciom poniżej 12 roku życia, choć praktyka ludowa dopuszcza użycie naparu do kąpieli noworodków przy stanach zapalnych skóry.