Saturejka – Satureja hortensis

Opis szczegółowy

Uniwersalne zioło – rozwiązuje problemy trawienne, odstrasza mole z szaf i doda pikantności zarówno Twoim potrawom, jak i życiu miłosnemu.

Informacje botaniczne

Saturejka ogrodowa to jednoroczna roślina zielna osiągająca przeciętnie do 30 cm wysokości i wyróżniająca się lekko fioletowym zabarwieniem. Łodyga jest rozgałęziona, nagimi, często nabiera fioletowego odcienia i z czasem drewnieje. Małe, ciemnozielone, lancetowate liście są długie, wąskie i mają niewyraźny ogonek przy końcu. Drobne, zebrane w kłosowate kwiatostany kwiaty mają barwę fioletową, rzadziej białą. System korzeniowy saturejki jest silnie rozbudowany i wiązkowy, z pomocą którego roślina dobrze pobiera składniki odżywcze z gleby.

Pochodzenie i występowanie

Rodzaj saturejka obejmuje około 30 gatunków, większość z nich rośnie w strefie podzwrotnikowej i umiarkowanej. Saturejka ogrodowa pochodzi z basenu Morza Śródziemnego, południowo-wschodniej Europy oraz ciepłych regionów Azji południowo-zachodniej. Od wczesnego średniowiecza zioło rozpowszechniło się w tych regionach Europy, a obecnie tradycyjnymi producentami są Bułgaria, Niemcy, Francja, Rosja czy Stany Zjednoczone. W Polsce, Czechach i na Słowacji saturejka uprawiana jest tylko na niewielką skalę.

Zastosowanie / dawkowanie

Saturejka jest cenionym od starożytności zielem przyprawowym i gościła na stołach w najróżniejszych potrawach. Dzięki swoim właściwościom pobudzającym libido była poświęcona Dionizosowi u Greków, Bachusowi u Rzymian i znana jako „kwiat satyra”. Ze względu na „niemoralne” skojarzenia była kiedyś zakazana w klasztornych ogrodach. Już w IX wieku noszono ją nawet w woreczku na szyi dla wzmocnienia ducha.

Rzymianie macerowali saturejkę w occie i przyprawiali nim sosy – zanim do kuchni europejskiej trafił pieprz, to właśnie saturejka pełniła podobną rolę. Obecnie znajdziemy ją w wielu mieszankach, takich jak zioła prowansalskie. W Bułgarii saturejka dała nazwę mieszance czubrica, a we Francji i Włoszech jest nieodzowna w bouquet garni. Jej pikantność, podobna do pieprzu, czyni ją wyborem numer jeden dla osób, które muszą ograniczać pieprz w diecie.

Aromat saturejki jest wyrazisty, dlatego należy używać jej z umiarem: mniej znaczy więcej. Olejki eteryczne stymulują wydzielanie soków żołądkowych, pobudzają apetyt i redukują wzdęcia, dzięki czemu sprawdza się jako przyprawa do ciężkostrawnych dań. Jej pieprzowy smak świetnie podkreśla tłuste potrawy, farsze, dziczyznę oraz zupy. Saturejka znakomicie pasuje do masła ziołowego, sałatek francuskich i włoskich, pomaga łagodzić wzdęcia po daniach z roślin strączkowych, chleba, grzybów, ryb czy jaj. Wyjątkowo dobrze komponuje się z ogórkami, grzybami albo kapustą kiszoną.

Obecnie z saturejki bardzo efektywnie pozyskuje się olejki do przemysłu farmaceutycznego i kosmetycznego, jednak nadal pozostaje żywym składnikiem fitoterapii i kulinariów. Jest wykorzystywana do produkcji likierów, wermutów, a także w aromaterapii i balneologii. Olejek saturejki jest ceniony w produkcji kosmetyków i perfum za specyficzne właściwości i niepowtarzalny zapach.

Farmakopea do mieszanek ziołowych, np. do ziół prowansalskich, określa specjalne normy jakości saturejki (ISO 7928-2), uwzględniające zapach, smak, obecność owadów i pleśni, składniki chemiczne czy rodzaj przetworzenia (liście, całe łodygi, fragmenty).

Saturejka to również ważne zioło lecznicze. Podawano ją niegdyś starszym osobom gotowaną w winie na wzmocnienie zdrowia. Przez cały okres wegetacji wykorzystywana jest cała ziele do naparów i odwarów. Saturejka poprawia apetyt, wspiera trawienie jako środek stomachiczny. Terapeutycznie sprawdza się przy wzdęciach, redukuje nudności, a podczas biegunek działa jako antydiaroikum oraz spazmolityk przy kolkach.

Olejek z saturejki działa przeciwkaszlowo (antitussicum), ułatwia rozrzedzanie i odkrztuszanie wydzieliny (expektorans) i dodatkowo dezynfekuje drogi oddechowe. Przy bólach gardła stosuje się okłady lub płukanki z odwaru. Zawarty w niej gamma-terpinen to silny antyoksydant.

Substancje saturejki leczą różne nieżyty żołądka dzięki antyseptycznym, przeciwgrzybiczym, antybakteryjnym i przeciwzapalnym właściwościom. Badania in vitro potwierdzają również bakteriobójcze i insektobójcze działanie olejku. Suszone lub świeże kwitnące pędy wiesza się w szafach, by odstraszyć mole i insekty.

Saturejka miejscowo wspomaga gojenie ran, łagodzi objawy po użądleniu osy i pomaga przy półpaścu. Dezynfekujące i ściągające właściwości wykorzystuje się do przemywania tłustej skóry. Za te efekty odpowiada głównie karwakrol – substancja używana jako dodatek do żywności oraz w medycynie m.in. jako analgetyk.

Saturejka uznawana jest za zioło afrodyzyjne, pomocne przy impotencji i oziębłości. Wykazuje lekkie działanie moczopędne, zmniejsza uczucie pragnienia u diabetyków.

Dawkowanie / przeciwwskazania

Większość źródeł podaje, że saturejka wycisza, łagodzi tachykardię i obniża ciśnienie, przydatna jest więc dla nadciśnieniowców (również w aromaterapii). Niektóre źródła podają jednak, że może lekko podnosić ciśnienie, dlatego w przypadku problemów z ciśnieniem zaleca się konsultację z lekarzem.

Składniki aktywne

Roślina zawiera liczne biologicznie czynne związki z grupy terpenoidów, fenoli i polifenoli. Najbardziej aktywne są olejki eteryczne, w których ponad 30% to karwakrol, około 20% gamma-terpinen, a resztę stanowią cyneol, alfa-terpinen i mircen. Oprócz olejków saturejka bogata jest w polifenole z grupy garbników i flawonoidów, żywice, minerały oraz gorzkie związki.

Tradycyjne dawkowanie

Dokładne terapeutyczne dawkowanie nie jest szeroko opisane, zaleca się jednak umiar. Ludowe receptury podają np. eliksir miłosny: 5 garści saturejki, garść mięty, liści orzecha, bazylii, korzeń glistnika oraz ziele dziurawca zalać czerwonym winem, odstawić na 14 dni i pić po kieliszku dziennie.

Dla ogólnego wzmocnienia: łyżeczkę suszonej saturejki wsypać do filiżanki zimnej wody, zagotować, odstawić na 10 minut do naciągnięcia. Przecedzić i pić 2–3 filiżanki dziennie przed posiłkiem. Napar: łyżeczkę saturejki zalać szklanką wrzątku, krótko zaparzać i przecedzić – pić na trawienie, płukać gardło przy anginie i aftach. Przy niewielkich ranach czy grzybicy skóry stosować okłady z chłodnego naparu. Do przygotowania octu lub oleju: litr dobrej jakości octu lekko podgrzać, zalać nim świeże pędy saturejki w szklanej butelce i odstawić na 2 tygodnie. Przechowywać z dodaną świeżą gałązką saturejki, dla dekoracji można też dodać czosnek, miętę, koper i inne aromatyczne zioła.

Tradycyjne potrawy:

Pleskavica – tradycyjna potrawa z Serbii, Czarnogóry, Słowenii, Bośni i Hercegowiny, Rumunii, Bułgarii, Macedonii i Chorwacji. Powstaje z mieszanki minimum dwóch mięs mielonych, cebuli, papryczek, soli i saturejki. Smaży się ją i podaje z cebulą w tradycyjnym chlebie lepinja. Często do składu dodaje się jeszcze ser oraz wędzoną wieprzowinę.

Bałkańska kapama to połączone w warstwy wieprzowina, dunajskie kiełbaski, cebula, papryka, pomidory, ser bałkański, czosnek i saturejka. Mięso podsmaża się, następnie składniki układa się warstwowo w naczyniu żaroodpornym i dusi w piekarniku. Na koniec na wierzch wbija się jajka i zapieka przez chwilę. Danie podaje się z chlebem.

Bouillabaisse to zupa, której nazwa pochodzi od francuskiego „bouillir” (gotować) i „baisse” (resztki). W dużym garnku gotuje się ryby różnej wielkości z porem, cebulą, czosnkiem, pomidorami i ziołami (liść laurowy, koper włoski, pietruszka i saturejka).