Sezam indyjski – Sesamum indicum

Opis szczegółowy

Jedna z najstarszych uprawianych przez człowieka roślin o wszechstronnych, korzystnych właściwościach.

Informacje botaniczne

Sezam indyjski, czyli Sesamum indicum, to jednoroczna roślina dwuliścienna, osiągająca do 2 m wysokości (najczęściej 50–100 cm). Posiada liście naprzeciwległe, siedzące, długości 4–14 cm i szerokości do 5 cm, o lancetowatym kształcie i całobrzegich brzegach. Kwiaty są żółte, białe, niebieskie lub fioletowe, rurkowate, długości 3–5 cm, z czterema płatkami.

Nasiona rozwijają się w torebkach o długości 2–8 cm, mających kształt prostokątny, bruzdowany, z trójkątnym zakończeniem. Dojrzałe owoce pękają uwalniając nasiona. Nasiona są małe, lekkie (20–40 mg jedno nasionko), owalne, nieco spłaszczone, długości 3–4 mm i szerokości 2 mm; ich kształt i kolor zależą od odmiany.

Pochodzenie i występowanie

Sezam jest jedną z najstarszych roślin uprawnych na świecie – dowody archeologiczne wskazują na jego zastosowanie już w latach 3500–3050 p.n.e. Inne znaleziska archeologiczne potwierdzają obecność sezamu w Mezopotamii i na subkontynencie indyjskim około 2000 r. p.n.e.

W Egipcie sezam był znany i uprawiany już za czasów Ptolemeuszów, skąd trafił przez Syrię do Turcji. Dzikie gatunki sezamu spotykane są w Afryce Subsaharyjskiej i w Indiach. Aktualnie sezam z powodzeniem rośnie w całej strefie tropikalnej i uprawiany jest głównie dla jadalnych nasion.

Zastosowanie / dawkowanie

Nasiona sezamu są pozbawione zapachu, mają delikatny, orzechowy smak i szeroko wykorzystywane są w kuchniach całego świata. Ze zdruzgotanych nasion wytwarza się pastę tahini, a tłoczone na zimno dostarczają popularnego oleju sezamowego. Ziarna używane są też jako posypka do pieczywa i słodkich wypieków, są składnikiem słodyczy jak baklawa czy chałwa.

W japońskiej kuchni sezam stosuje się do sushi, sałatek i słodyczy, w Chinach do dań typu dim sum, w Wietnamie do bánh rán, w Korei do przyprawiania mięsa i warzyw, a w Indiach – do licznych deserów i przysmaków regionalnych (np. thoiding, singju). Sezam znajduje szerokie zastosowanie w kuchni meksykańskiej (omáčky mole, adobo), śródziemnomorskiej oraz na Bliskim Wschodzie (tahini jako baza do hummusu).

Nasiona zawierają sesaminę i sesamolinę, które wykazują działanie hipolipidemiczne i wpływają korzystnie na obniżenie cholesterolu, co może zapobiegać nadciśnieniu i chorobom sercowo-naczyniowym. Przeprowadzone badania wykazały, że ekstrakty z sezamu wpływają korzystnie na poziom glukozy u osób z cukrzycą typu 2 oraz na regulację ciśnienia krwi.

Olej sezamowy stosowany jest jako łagodne laxans (środek przeczyszczający) i ceniony jest za działanie zmiękczające i kojące na skórę. Zewnętrznie wykorzystywany jest do nacierań (emolient, demulcent), a sproszkowane liście lub nasiona używa się w formie okładów. Zawarte w nasionach lignany, minerały (cynk, magnez, miedź) i witaminy (beta-karoten, witaminy z grupy B) wspomagają funkcjonowanie układu nerwowego, wspierają gojenie ran i wykazują właściwości antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne.

Tradycyjna medycyna przypisuje sezamowi zastosowanie w profilaktyce choroby Alzheimera, anemii, artretyzmu, osteoporozy, niepłodności oraz chorób serca. W Indiach olej sezamowy poleca się m.in. przy zaćmie, zaparciach, wysokim cholesterolu, w okresie menopauzy, a także miejscowo na dolegliwości skórne, łuszczycę czy wypadanie włosów.

Sezam wykazuje działanie przeciwbakteryjne wobec różnych drobnoustrojów, przeciwgrzybicze wobec grzybów skórnych oraz przeciwutleniające – chroni przed uszkodzeniem DNA komórek oraz wykazuje potencjał przeciwnowotworowy. Dodatkowo, olej sezamowy stosowany w płukankach ustnych pomaga redukować płytkę nazębną oraz wspiera zdrowie jamy ustnej.

Dawkowanie tradycyjne

Brak jest oficjalnie wyznaczonej dawki dobowej sezamu. Ziarna wypada spożywać w ilościach kulinarnych, w ramach zbilansowanej diety.