Skrzyp polny – Equisetum arvense

Opis szczegółowy

Tradycyjny środek moczopędny, stosowany do mineralizacji organizmu oraz wspomagająco przy reumatyzmie i dnie moczanowej.

Informacje botaniczne

Skrzyp polny – Equisetum arvense to wieloletnia roślina zarodnikowa z grupy paprotników, występująca naturalnie w klimacie arktycznym i umiarkowanym półkuli północnej. Charakteryzuje się typowym sezonowym dymorfizmem: wiosną pojawiają się dwa rodzaje pędów – bezpłodny (sterilny) oraz płodny (fertilny) noszący zarodnie, wyrosły z podziemnego kłącza. Łodyga może osiągać do 90 cm wysokości i 3-5 mm średnicy; segmenty łodygi mierzą 2-5 cm długości, z każdego z nich wyrasta boczna gałązka z pierścieniem ułożonym spiralnie, mająca ok. 1 mm średnicy. Pęd płodny jest soczysty, białawy, płytko bruzdowany, 10–30 cm wysokości, zwieńczony ciemnobrązowym kłosem zarodnionośnym (strobilem) o długości 1–4 cm i szerokości 4–10 mm. U nasady międzywęźli występują pochewki z 4–8 spiralnie rozstawionymi ząbkowanymi listkami.

Pochodzenie i występowanie

Skrzyp polny najczęściej spotykany jest w chłodnych i umiarkowanych rejonach półkuli północnej, zwłaszcza w Europie i Azji poza strefami tropikalnymi, gdzie nie jest w stanie przetrwać. Występuje również w Ameryce Północnej (obficie w Kalifornii), notowano go w Nowej Zelandii oraz sporadycznie w południowej Afryce. Odnaleźć go można w Chinach, Himalajach oraz na Grenlandii. W Polsce jest szeroko rozpowszechniony od nizin aż po rejony górskie, najczęściej jako pospolity polny lub łąkowy chwast. Rośnie przede wszystkim na wilgotnych, piaszczysto-gliniastych glebach pastwisk, nasypów, zboczy i w lasach, gdzie uznawany jest za uciążliwy chwast.

Zastosowanie / dawkowanie

Skrzyp polny bogaty jest w liczne substancje, z których najbardziej cenione to krzemionka, sód i wapń. W Japonii i Korei młode pędy są spożywane jako warzywo wiosenne. W przeszłości skrzyp używany był zewnętrznie na lekkie odmrożenia i drobne rany, a także jako środek wzmacniający paznokcie lub ścierny. W dawnych kulturach rolniczych skrzyp stosowano do obniżania nadmiaru wody w uprawach, ponieważ wysokie stężenie krzemionki pomagało osuszać otoczenie roślin.

W tradycyjnej medycynie austriackiej skrzyp polny wykorzystywany jest wewnętrznie w postaci naparów oraz zewnętrznie do kompresów i kąpieli, wspomagająco przy problemach skórnych, zaburzeniach ruchu, schorzeniach nerek, dróg moczowych, trawiennych oraz reumatyzmie. Ludowe zastosowanie obejmuje leczenie osłabienia organizmu, gruźlicy, stanów zapalnych nerek, pęcherza, przeziębień z kurczowymi bólami, obfitych miesiączek, krwotoków z płuc, macicy, hemoroidów, skurczy żołądka oraz kamicy nerkowej.

Skrzyp polny ceniony jest też jako roślinny diuretyk – szczególnie przy chorobach nerek pochodzenia zapalnego, w rekonwalescencji po infekcjach, zapaleniu miedniczek nerkowych i dróg moczowych. Ludowe źródła zalecają regularne picie naparu skrzypu przy obrzękach, gromadzeniu się wody w osierdziu lub opłucnej, a także w przypadku opuchniętych nóg, dolegliwości powszechnie leczonych diuretykami.

Niezależne zielniki ludowe podają, że picie naparu raz dziennie może znacząco złagodzić objawy reumatyzmu, dny, polipów jelitowych, bólu neuropatycznego, gruźlicy płuc; niektóre źródła wspominają o pozytywnym wpływie przy różnych typach nowotworów.

Skrzyp polecany jest również do płukania gardła i jamy ustnej przy zapaleniu migdałków, dziąseł czy łagodnych anginach oraz zewnętrznie do przemywania źle gojących się ran, starych, ropiejących ran, owrzodzeń skórnych i podudzi, swędzących wysypek, modzeli, stanów ropnych wokół paznokci, obrzęków, wysypek po goleniu, łupieżu czy silnych krwotoków z nosa.

Dzięki obecności krzemionki skrzyp działa gojąco i regenerująco na tkanki – zarówno przy stosowaniu zewnętrznym, jak i wewnętrznym, wspomaga elastyczność i wytrzymałość ścian naczyń krwionośnych. W postaci kąpieli i okładów polecany jest też przy bólach pleców, nóg, gardła, w połączeniu z innymi bogatymi w krzem roślinami jak rdest ptasi czy pokrzywa dwupienna – jako naturalny diuretyk przy obrzękach.

Literatura wskazuje na nawet 15-krotnie niższe stężenie krzemionki u pacjentów z chorobą nowotworową względem zdrowych – stąd skrzyp polny bywa polecany w profilaktyce nowotworów oraz w celu łagodzenia już istniejącej choroby. Zaleca się regularną suplementację krzemionki przez picie naparu z ziela skrzypu polnego.

Organy regulacyjne UE klasyfikują skrzyp polny nie tylko jako roślinę bezpieczną, ale również terapeutycznie odpowiednią do odświeżania organizmu, zachowania prawidłowego zdrowia układu oddechowego i odporności na infekcje. Związki czynne skrzypu wspierają również kondycję skóry, włosów i paznokci oraz zdrowie kości, wykazując działanie mineralizujące. Długotrwałe i regularne spożywanie pomaga w uzupełnianiu braków wapnia i innych minerałów.

Dzięki wysokiej koncentracji składników czynnych skrzyp wzmacnia wydalanie moczu – weryfikowane naukowo składniki skutecznie działają jako naturalny diuretyk. To sprzyja oczyszczaniu dróg moczowych, wspomaga funkcjonowanie nerek, układu wydalniczego i wątroby, a także delikatnie rozrzedza krew. Flawonoidy i ich pochodne obecne w skrzypie pomagają utrzymać elastyczność i funkcjonalność naczyń układu krążenia.

Substancje czynne

Skrzyp polny zawiera bogaty zestaw substancji wykorzystywanych terapeutycznie. Zawiera duże ilości nieorganicznej krzemionki (m.in. kwas krzemowy), a także potas, glin, wapń, flawonoidy (np. kemferol, equisetonina, kwercetyna, luteolina), saponiny, glikozydy, garbniki, flawobafen, żywice, olejki eteryczne, gorycze, alkaloidy, tłuszcze i kwasy organiczne.

Tradycyjne dawkowanie

Dawkowanie skrzypu różni się w zależności od formy i celu stosowania. Dla wsparcia ogólnego zdrowia zaleca się 1–2 łyżeczki suszonego ziela na 250 ml wody, gotować krótko i odstawić na 15 minut.

Przy miażdżycy napar gotować 15 minut, przestudzić i pić 1 filiżankę 3 razy dziennie.
Przy artretyzmie zaleca się kąpiele przygotowane z 100 g ziela skrzypu wymoczonego w 5 l wody przez noc, rano gotować 15 minut, przecedzić i dolać do wanny, kąpać się ok. 20 minut.
Podobnie przygotować wywar do okładów na owrzodzenia podudzi.
Przy dnie moczanowej napar przygotowuje się z 1–2 łyżeczek skrzypu zalanych 250 ml wrzącej wody, parzyć 5 minut, pić 3 razy dziennie. Na hemoroidy – 2–3 łyżeczki na filiżankę, pić w podobny sposób.
Do okładów na rany 100 g ziela gotować w 0,5 l wody przez 15 minut, ostudzić i stosować.

Przy reumatyzmie pić regularnie napar z 1 łyżeczki skrzypu na 250 ml wody, parzyć 5 minut, 1 filiżanka dziennie. Można też przygotować parowy okład z 2 garści ziela nad parą, zawinąć i przykładać do bolących stawów na noc.
Przy silnych krwawieniach z nosa odwar z 100 g ziela na 0,5 l wody gotować 15 minut, lekko posolić i stosować do przemywania jamy nosowej.