Śliwa domowa – Prunus domestica

Opis szczegółowy

Nie daj się złapać na śliwkach – lepiej zjedz kilka!

Informacje botaniczne

Śliwa domowa (Prunus domestica) to drzewo lub duży krzew osiągający do 10 m wysokości, z jajowatą i silnie rozgałęzioną koroną. W Polsce i Europie Środkowej najczęściej występuje jako drzewo o niższym pokroju. Kora pnia jest brązowa bądź szarawa, zwykle spękana wzdłużnie. Młode pędy mają zielone zabarwienie i są lekko owłosione. Starsze gałęzie przybierają odcień fioletowy, brązowy lub ciemnobrązowy. Liście są szarozielone lub ciemnozielone, rosną naprzemiennie, mają kształt jajowaty do eliptycznego, długość 2–8 cm i szerokość 1,5–2 cm, zakończone są ostro, u nasady zwężone, brzegiem karbowane lub piłkowane, lekko owłosione. Kwiaty pojawiają się najczęściej parami lub trójkami, mają 1–3 cm średnicy, są zielonkawe, lekko owłosione i kwitną od kwietnia do maja. Owocem jest podłużna, jajowata, 2–5 cm długości, ciemnoniebieska lub ciemnofioletowa, aromatyczna, soczysta i mięsista śliwka – pestkowiec z pojedynczą pestką.

Pochodzenie i występowanie

Większość botaników utrzymuje, że śliwa domowa powstała w wyniku skrzyżowania dwóch gatunków – śliwy wiśniowej oraz tarniny. Część naukowców wskazuje też na ewentualne krzyżowanie śliw pochodzenia południowoeuropejskiego i azjatyckiego. Najbardziej prawdopodobna jest teoria, że jej ojczyzną są rejony Kaukazu, skąd wraz z ludnością słowiańską przybyła do Europy Środkowej. Z czasem śliwa została rozprzestrzeniona wtórnie do Ameryki Północnej, gdzie dzięki działalności rolników rozwinęła się w licznych odmianach.

Zastosowanie / dawkowanie

Śliwki mają wszechstronne zastosowanie kulinarne i spożywcze. Najczęściej wykorzystywane są do przygotowywania przetworów, dżemów oraz powideł, znajdujących szerokie zastosowanie w kuchni – zarówno na ciepło, jak i na zimno. Dzięki dużej zawartości cukrów i pektyn nadają się doskonale do wekowania i przechowywania przez długie lata, stąd popularność śliwek suszonych, marynowanych, wykorzystywanych do ciast, placków, a także lodów. Śliwki pojawiają się w knedlach owocowych, sosach, a także podawane są z rybami, serami czy mięsem. Skórka śliwek oraz zawartość pektyn sprzyja rozwojowi korzystnych bakterii w jelitach wykazując prebiotyczne działanie. Tradycyjne zastosowanie śliwy obejmuje również produkcję destylatów – najbardziej znanym produktem jest tradycyjna śliwowica, otrzymywana z fermentacji owoców.

Liczne badania wykazały, iż flawonoidy, antocyjany i flawonole obecne w owocach śliwy usprawniają pamięć, uczenie się i zdolność kojarzenia. Wskazuje się również na efekt antyoksydacyjny substancji obecnych w śliwkach, przekładający się na neuroprotekcję i poprawę funkcji neurologicznych bez skutków ubocznych. Badania potwierdzają też anxiolityczne (przeciwlękowe) działanie niektórych związków – korzystnych w stanach stresu czy niepokoju. Polifenole, zwłaszcza antocyjany, wykazują silne właściwości antyoksydacyjne, a kilkadziesiąt badań klinicznych potwierdza przeciwzapalny, antyoksydacyjny i przeciwhistaminowy efekt spożywania śliwek. Udokumentowano korzystny wpływ tych owoców na funkcje poznawcze, zdrowie kości oraz redukcję czynników ryzyka chorób układu krążenia. Taniny obecne w owocach mają udowodnione działanie antyoksydacyjne, a regularne spożycie owoców może przyczyniać się do poprawy profilu lipidowego krwi, ograniczać utlenianie frakcji LDL, obniżać poziom cholesterolu oraz redukować ryzyko dyslipidemii i chorób sercowo-naczyniowych. Wysoka zawartość błonnika zapobiega wchłanianiu tłuszczów i zmniejsza ich stężenie we krwi; obecność flawonoidów wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, przeciwdziałając powikłaniom krążeniowym oraz sprzyjając opóźnieniu rozwoju miażdżycy.

Doniesienia naukowe wskazują, że spożycie śliwek wspiera higienę przewodu pokarmowego, łagodzi problemy trawienne i przeciwdziała zaparciom. Regularne spożycie w połączeniu z wodą poprawia perystaltykę jelit i działa łagodnie przeczyszczająco – z tego powodu zaleca się śliwki także dzieciom. Zawartość błonnika w skórce wspiera regularność wypróżnień i przynosi ulgę w zaparciach. Związki zawarte w śliwkach wspierają również prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego oraz detoksykację organizmu z nadmiaru metabolitów obecnych przy reumatyzmie, dnie moczanowej czy stanach zapalnych. Dodatkowo wspierają oczyszczanie jelit, łagodzą wzdęcia, zaparcia i są odpowiednie w czasie diet i programów oczyszczających. Pektyny stymulują rozwój korzystnej mikroflory jelitowej i wykazują efekt prebiotyczny. Przypuszcza się, że regularne spożywanie śliwek łagodzi objawy chorób zapalnych jelit także u osób z osłabioną odpornością.

W modelach zwierzęcych udokumentowano działanie przeciwlękowe śliwy domowej, szczególnie na skutek obecności kwasu chlorogenowego. Ten efekt najprawdopodobniej związany jest z aktywacją receptorów benzodiazepinowych. Kompleksy witamin z grupy B obecne w owocach przyspieszają przemiany metaboliczne, poprawiają procesy mentalne, dodają energii, wspierają wydolność i podnoszą odporność na stres. W medycynie ludowej śliwki stosowane są przy uczuciu niepokoju, nerwowości i napięcia.

Medycyna ludowa

Medycyna perska zalecała preparaty ze śliwy jako środek uspokajający, przeciwdziałający neurastenii, anemii i wspierający terapię Alzheimera. W tradycji europejskiej regularne spożycie śliwek zalecano dla łagodzenia objawów dny moczanowej, reumatoidalnego zapalenia stawów oraz bóli stawowych. Dawne zielniki polecały stosowanie okładów ze śliwek na bolące stawy przy reumatyzmie. Owoce rekomendowano także w przypadku chorób wątroby, nerek, schorzeń układu krążenia, diet redukcyjnych, w celu odwodnienia organizmu i wsparcia trawienia.

Substancje czynne

Owoce śliwy składają się w ponad 75% z wody, a 5–15% stanowią węglowodany (przede wszystkim cukry proste: inwertowany cukier, sacharoza). Znajdziemy w nich także kwasy organiczne (jabłkowy, winowy, fenolowe, w tym: kwas neochlorogenowy, kawowo-chinowy, chlorogenowy, kryptochlorogenowy, kawowy), związki azotowe, antocyjany, garbniki, flawonoidy (kwercetyna, rutynozyd), flawonole, witaminy A, B1, B2, B12, biotyna, witamina C, E oraz minerały takie jak wapń, magnez, fosfor, potas, sód, żelazo, miedź, cynk, siarka i inne.

Tradycyjne dawkowanie

W zależności od wskazania zaleca się spożywanie 5–15 śliwek 1–3 razy dziennie, najlepiej na czczo lub razem z posiłkiem, popijając dużą ilością wody.