Smilaks lekarski – Smilax officinalis

Nazwy zwyczajowe: Sarsaparilla ekwadorska, Sarsaparilla honduraska, Sarsaparilla jamajkańska, Smilaks, korzeń sarsaparilli, Sarsa, Salsaparilha, Salsepareille, Zarzaparilla, American spikenard, arali, rabbit root, false bamboo brier, small spikenard, wild licorice, Sarsaparilla, Smilax officinalis, Sarsaparilla (ang.), Sarsaparillewurzel (niem.), Sarsaparilla (łac. i globalnie), Salsaparilha (port.), Zarzaparilla (hisz.), Salsepareille (fr.)

Nazwa łacińska: Smilax officinalis

Pochodzenie: Azja, Ameryka Południowa

Krótki wstęp

Rodzaj smilaks liczy setki gatunków, z których wiele to endemity. Roślina znakomicie przystosowuje się do różnych warunków i bardzo szybko się rozprzestrzenia. Preferuje pełne słońce, choć dobrze rośnie także w półcieniu i cieniu – kluczowa jest wilgotna gleba, niezależnie od jej typu i zasobności. Nasiona zbierane jesienią wymagają stratyfikacji przez 90–150 dni w chłodnym miejscu w warstwach papieru. Należy je wysiewać do lekkiej ziemi, lekko nawilżać i płytko przykryć. Proces kiełkowania jest powolny – pierwsze siewki mogą pojawić się dopiero kolejnej wiosny. W naturze najchętniej roznoszone są przez ptaki i zwierzęta. Po osiągnięciu przez sadzonkę ok. 15 cm można ją przesadzić. Smilaks dobrze znosi krótkie susze, a nawet po pewnym czasie preferuje nieco suchszą ziemię, co odpowiada jego naturalnym warunkom.

Opis szczegółowy

Najlepszy wybór na choroby weneryczne, zaburzenia trawienia oraz wiosenną detoksykację!

Informacje botaniczne

Smilaks lekarski to wieloletnia, pnąca roślina zdrewniała lub krzew, który może osiągać długość nawet do 30 metrów. Rozrasta się, oplatając podporę niczym winorośl dzięki swoim wąsom czepnym. Łodyga jest krzaczasta, splątana, kanciasta, ostro zakończona, zielona z licznymi liśćmi i często kolczasta. Liście są jajowato-podłużne, ostre, sercowate, skórzaste, gładkie na powierzchni, mają ok. 15 cm długości i 5–10 cm szerokości – ich kształt przypomina owoc papryki. Kwiaty są żółtawozielone, a owocem są piękne, jaskrawo-czerwone jagody. Roślina jest dwupienna.

Pochodzenie i występowanie

Smilaks po raz pierwszy został odkryty i opisany w 1805 roku przez botanika Humboldta w Nowej Granadzie, nad brzegiem rzeki Magdalena. Sarsaparilla pochodzi ze środkowej Ameryki, skąd rozprzestrzeniła się do Ameryki Południowej i na Karaiby (zwłaszcza na Jamajkę). Do Europy trafiła wokół XVI wieku dzięki żeglarzom. Obecnie najczęściej spotykana jest w tropikalnych i subtropikalnych, wilgotnych regionach Ameryki Południowej i Azji. Na stanowiskach naturalnych porasta okolice cieków i zbiorników wodnych.

Zastosowanie / dawkowanie

Korzystny wpływ smilaksu lekarskiego na zdrowie został opisany już w 1569 roku przez perskiego uczonego Imad al-Din Mahmud ibn Shirazi. Sarsaparilla chętnie sięga się po nią w okresie wiosennej detoksykacji – zwykle w połączeniu z korą lapacho w proporcji 1:1 z dodatkiem cynamonu lub kurkumy. Smilaks można dodawać do zup, dań głównych, a na Kubie także do napoju „Pru”. Jadalne młode pędy i kłącza smilaksu przypominają smakiem szparagi – są składnikiem chińskich przekąsek i naleśników, jedzone zarówno gotowane, jak i na surowo.

Sarsaparilla to popularny składnik nowoczesnych produktów farmaceutycznych, bywa dodawana także do potraw i napojów. Ciekawostka: to jeden z ulubionych napojów amerykańskich kowbojów! Dziś smilaks spożywany jest przez sportowców jako naturalny "anabolik" poprawiający wydolność i wzrost masy mięśniowej – choć badania nie potwierdziły wysokiej zawartości substancji steroidowych. Wiadomo jednak, że zawiera związki stymulujące produkcję testosteronu i progesteronu, wspierając fizjologiczny anabolizm. Według pojedynczych prac naukowych (Singh, 2006), możliwa jest nawet obecność hormonów męskich.

Najważniejsze znaczenie w fitoterapii smilaks zawdzięcza korzystnemu wpływowi na przewód pokarmowy. Oficjalnie sarsaparilla uznawana jest przez instytucje ochrony zdrowia za zioło harmonizujące i wspierające zdrowie układu trawiennego. Regularne spożywanie kłącza smilaksu może wspomagać trawienie i optymalizować funkcje przewodu pokarmowego. Ludowe wskazania potwierdzają podobne działania.

Analizy in vitro ukazują potencjał smilaksu hamowania kluczowych enzymów związanych z rozwojem cukrzycy typu 2, hiperglikemii i nadciśnienia; polifenole obecne w korzeniu wykazują silne właściwości antyoksydacyjne. Związki fenolowe mogą (według innych badań) hamować alfa-glukozydazę – przy ograniczonym wpływie na alfa-amylazę. Taniny obecne w smilaksie uznaje się za antyhipertensyjne, przez wpływ na ACE.

W publikacji in vitro testowano cytotoksyczne działania wyizolowanego saponinu na komórki nowotworowe człowieka, z obiecującymi wynikami wskazującymi potencjalne zastosowanie w leczeniu raka. Inne doniesienia mówią o immunostymulujących właściwościach smilaksu (zwiększając produkcję białych krwinek, w tym limfocytów CD4, CD8 i makrofagów). W ludowej medycynie smilaks polecano przy alergiach, egzemach, łuszczycy oraz astmie.

Wyniki badań sugerują, że niektóre składniki smilaksu mogą korzystnie działać jako prewencja reumatoidalnego zapalenia stawów i miażdżycy. Zielniki podają smilaks solo lub w połączeniu na zwyrodnienia stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, dnę moczanową i reumatyzm. Opisywane są także właściwości przeciwzapalne, wspierające zioło w przypadku bólu oraz przy wysokich gorączkach.

Medycyna ludowa

Rdzenni mieszkańcy Amazonii wykorzystywali sarsaparillę nie tylko w terapii chorób wenerycznych, lecz także przy wzmacnianiu odporności, regulacji ciśnienia krwi oraz łagodzeniu bólu i dolegliwości reumatycznych. Znane były jej właściwości tonizujące i afrodyzjakalne. Te same działania przyniosły rozgłos sarsaparilli także w Europie XVI wieku. Saponiny zawarte w sarsaparilli wykorzystywano także do pienienia napojów, ale największą sławę zdobyła dzięki niezwykłej skuteczności w łagodzeniu objawów chorób przenoszonych drogą płciową.

Napary sarsaparilli stosowane są jako diuretyki oczyszczające organizm (szczególnie z minerałów), wspierające redukcję kamieni nerkowych i moczowych, oczyszczające krew, usuwające metale ciężkie oraz łagodzące stany zapalne pęcherza moczowego. Według doniesień tradycyjnych, smilaks działa także tonizująco, antygrzybiczo oraz oczyszczająco.

Smilaks w medycynie ludowej stosowano jako środek na syfilis, rzeżączkę i różne brodawkowate zmiany skórne (spowodowane przez wirusy brodawczaka ludzkiego), co jest wynikiem jego działania przeciwwirusowego i przeciwbakteryjnego. Szerokie spektrum lecznicze obejmuje także wspomaganie przy dysfunkcji erekcji i bólu zębów. Smilaks może wykazywać efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny. W niektórych tradycjach zalecano smilaks także przy problemach z nerekami, łuszczycy, nadmiernym poceniu się i syfilisie. W poważniejszych przypadkach łuszczycy polecane są długie kuracje kąpielowe i popijanie naparu ze smilaksu lekarskiego. Zielarze z Meksyku i Hondurasu podają napary sarsaparilli na rzeżączkę, wysoką gorączkę, w celu zwiększenia apetytu, poprawy trawienia oraz przy problemach żołądkowo-jelitowych. W ujęciu energetycznym smilaks harmonizuje meridian nerek i pęcherza.

Homeopatia

Dostępne są rozcieńczone preparaty homeopatyczne z korzenia sarsaparilli w potencjach CH15–CH20, zalecane przy kolkach nerkowych, charakterystycznym bólu pęcherza moczowego oraz przy występowaniu osadu w moczu, także u pacjentów z przewlekłym zapaleniem pęcherza i kamicą. Wskazania dermatologiczne obejmują rozpadliny skórne, przewlekłe dermatozy, plamicę z objawami łuszczycowymi. Często stosowana przy problemach reumatycznych i migrenowych.

Ograniczenia

Z powodu braku wystarczających danych nie zaleca się stosowania smilaksu u kobiet ciężarnych, karmiących oraz u dzieci do 3. roku życia. Sarsaparilla może umiarkowanie wchodzić w interakcje z digoksyną (wpływa na zwiększenie wchłaniania i ryzyko objawów niepożądanych) oraz litem (spowalnia jego eliminację, zwiększając ryzyko objawów toksycznych).

Substancje czynne

Smilaks zawiera witaminy A, z grupy B, C, D, steroidowe saponiny, rhyncophyllinę, glikozydy, beta-sitosterol, hirsutynę, mitrafylinę. Wśród pierwiastków obecne są: jod, krzem, siarka, sód, mangan, żelazo, wapń, miedź i potas. Badania z 1996 roku wykazały obecność 3 steroidowych saponin w korzeniu smilaksu: laxogeninu, tigogeninu, sarsasapogeniny, neotigogeninu i innych pochodnych glukopiranozy. Kwasowa hydroliza pozwala otrzymać sapogeniny steroidowe bez reszty cukrowej.

Tradycyjne dawkowanie

Zalecane tradycyjne dawkowanie to 1 łyżka stołowa suszonego korzenia smilaksu na 750 ml wody – całość gotujemy przez 3–5 minut. Otrzymany wywar dzielimy na trzy porcje do spożycia w ciągu dnia. Na początek zaleca się rozpoczynanie od mniejszej ilości, którą można stopniowo zwiększać. Po 3 tygodniach codziennego stosowania warto zrobić tygodniową przerwę.

Przy poważniejszych problemach skórnych np. łuszczycy można stosować smilaks nawet przez 5 tygodni w ilości 0,5–0,75 litra herbaty dziennie. W leczeniu chorób wenerycznych takich jak syfilis czy rzeżączka zaleca się napar z sarsaparilli – 1 litr wody i 2 łyżki suszu (ok. 10 g), gotować 5 minut na małym ogniu. Można dodać tymianek.