Stewia słodka – Stevia rebaudiana

Opis szczegółowy

Stewia to jedno z najzdrowszych naturalnych słodzików używanych na całym świecie.

Informacje botaniczne

Stewia słodka (Stevia rebaudiana) jest wieloletnią byliną pochodzącą z tropikalnych terenów górskich północnego Paragwaju. Osiąga wysokość od 50 do 100 cm i posiada drobne, ciemnozielone, lancetowate liście, które wyrastają parami naprzeciwlegle. Białe kwiaty stewi zebrane są w delikatne baldachogrona. Początkowo stewia była rośliną jednoroczną, jednak dzięki uprawom i selekcji stała się komercyjną byliną, którą rozmnaża się głównie wegetatywnie, przez sadzonki zielne, podział kęp czy odrosty.

Pochodzenie i występowanie

Naturalnym środowiskiem stewii są wyżyny Paragwaju, gdzie rdzenni mieszkańcy – lud Guarani – jako pierwsi używali jej jako słodzika do yerba mate oraz w tradycyjnej medycynie m.in. na zgagę, cukrzycę czy jako naturalną płukankę do jamy ustnej. Główne rejony upraw stewii to obecnie Ameryka Południowa: Brazylia, Kolumbia, Peru, Urugwaj, jak również kraje Azji Wschodniej – Chiny, Tajwan, Korea, Tajlandia, Malezja. W Europie największe uprawy spotkać można w Niemczech i Bułgarii, a stewię produkuje się także w Izraelu.

Zastosowanie / dawkowanie

W latach 80. XX wieku pojawiły się kontrowersje wokół stewii, gdy jedna ze wczesnych badań sugerowała potencjalne działanie mutagenne niektórych związków stewii. Badania te zostały jednak obalone ze względu na niewłaściwą metodologię, a kolejne analizy wskazały na bezpieczeństwo używania stewii. Nowoczesne badania z udziałem zwierząt wykazały, że zawarte w stewii składniki mogą zwiększać wrażliwość tkanek obwodowych na insulinę oraz nasilać produkcję receptorów insulinowych, wspierając wyrównanie glikemii zarówno u zdrowych jak i chorych na cukrzycę. Współczesne opinie światowych organizacji zdrowotnych potwierdzają bezpieczeństwo stewii i wskazują na jej brak działania rakotwórczego.

Słodki smak stewii zawdzięczamy kilku diterpenowym glikozydom, znanym ogólnie jako stewiozydy. Ważnymi składnikami są również rebaudiozydy C, D, E (1,0–1,5 raza słodsze od stewiozydu), dulkozyd oraz stewiolbiozyd. Stewiozydy są używane na całym świecie do słodzenia napojów, wykorzystywane są w przemyśle cukierniczym, spożywczym, do przygotowywania past oraz gum do żucia.

Całkowita słodycz stewii jest do 300 razy większa niż cukru, a jej główny składnik – stewiozyd – nie podnosi poziomu cukru we krwi. Dzięki temu stewia to niekaloryczny słodzik polecany diabetykom, osobom z hipoglikemią oraz cierpiącym na zespół metaboliczny. Dodatkowo wspiera pracę trzustki i chroni tkanki obwodowe.

Substancje czynne stewii mogą redukować uszkodzenia tkanek u osób z nadciśnieniem, wspomagać trawienie, obniżać przyswajanie tłuszczów oraz wspierać rozbudowę tkanki mięśniowej. Wspierają naprawę komórek, podnoszą poziom energii i stymulują aktywność umysłową.

Stewia wykazuje działanie antybakteryjne i przeciwwirusowe in vitro. W medycynie ludowej stewia używana była przy bólach zębów i krwawiących dziąsłach oraz profilaktyce próchnicy. Substancje roślinne neutralizują bakterie odpowiedzialne za paradontozę, próchnicę i płytkę nazębną, dlatego stewia wykorzystywana jest do przygotowywania płukanek do ust i koncentratów do rozcieńczania.

Inne zastosowania stewii to łagodzenie zgagi – składniki stewii łagodzą dolegliwości bólowe w żołądku, delikatnie zmniejszają wydzielanie kwasu solnego oraz ograniczają powstawanie gazów jelitowych.

Czysty koncentrat stewii bywa aplikowany zewnętrznie na ukąszenia owadów, trądzik, egzemę i trudno gojące się rany, gdzie działa kojąco i wspomaga regenerację. Lekki efekt stymulujący składników stewii bywa pomocny przy przewlekłym zmęczeniu i zespole przewlekłego zmęczenia oraz w ograniczaniu ochoty na tytoń i napoje alkoholowe.

Substancje czynne

Najważniejszymi substancjami stewii są glikozydy stewiolowe, m.in. stewiozyd, rebaudiozydy C, D, E, dulkozyd i stewiolbiozyd. Są stabilne termicznie, mają stałe pH i nie fermentują. W Japonii, gdzie wykorzystanie stewii jest szczególnie popularne, stanowi już około 40% rynku słodzików sztucznych i jest składnikiem tradycyjnych japońskich napojów bezalkoholowych.

Tradycyjne dawkowanie

Stewia jest do 300 razy słodsza od cukru, dlatego do słodzenia wystarczy jej niewielka ilość. Można nią słodzić herbatę, wypieki i przetwory. 1–2 łyżki sproszkowanych liści stewii odpowiadają 1 filiżance cukru, a 2–3 łyżki suszonych, pokruszonych liści zastępują odpowiednio mniejszą ilość cukru. Świeże lub suszone liście wystarczy zalać innymi świeżymi ziołami i parzyć ok. 15 minut.

Jedna tabletka stewii o wadze 60 mg odpowiada kostce cukru buraczanego.