Świerzbnica leśna – Dipsacus fullonum

Opis szczegółowy

Naturalny środek nie tylko przeciw boreliozie!

Informacje botaniczne

Świerzbnica leśna, znana także jako świerzbnica dzika, to okazała, dwuletnia roślina zielna dorastająca nawet do 2 metrów wysokości. Jej łodyga jest wyprostowana, w górnej części silnie rozgałęziona i pokryta ostkami. Liście łodygowe mają długość 20–40 cm i szerokość 2–6 cm, są ustawione naprzeciwlegle, lancetowate, eliptyczne lub jajowate, karbowane, siedzące, a na brzegach mogą być nagie. Liście pojawiają się w pierwszym roku wegetacji, potem zamierają. Kwiaty zebrane są w główkowate kwiatostany długości 4–10 cm i szerokości 3–5 cm, wzniesione i kłujące, korona o długości 10–15 mm, jasnofioletowa lub biała. Kwitnie od lipca do września. Owocem jest niełupka.

Pochodzenie i występowanie

Obecnie występuje dziko w zachodniej, środkowej i południowej Europie, na Kaukazie, w Azji Mniejszej oraz sięga aż po Iran. Została zawleczona wtórnie do Ameryki Północnej (niemal wszystkie stany USA) i Południowej (Urugwaj, Argentyna, Ekwador). Ojczyzną rośliny jest północna Afryka, południowa Europa lub południowo-zachodnia Azja. W Polsce spotykana raczej w cieplejszych rejonach – od nizin po pagórki; w wyższych partiach (powyżej 500 m n.p.m.) jest rzadsza bądź wyginęła całkowicie. Świerzbnica leśna rośnie na pastwiskach, skrajach lasów, miedzach, nasypach, przy drogach, przy zaroślach, na rumowiskach i wysypiskach.

Zastosowanie / dawkowanie

Świerzbnica była szeroko wykorzystywana w przemyśle włókienniczym jako naturalny grzebień do czyszczenia, prostowania i wzmacniania włókien, zwłaszcza wełny. Bywa także rośliną ozdobną, a jej suszone kwiatostany stosowane są we florystyce. Suche główki są popularnym dodatkiem do wianków dekoracyjnych. Dawniej wierzono, że umycie się rośliną poprawia urodę, stąd określenie „kielich Wenus”. Tradycyjnie roślinę stosowano zewnętrznie na drobne urazy, przetoki i nowotworowe narośla.

Korzeń klasyfikowany jest jako diaforetyk, diuretyk i stomachikum. Do celów zdrowotnych zbiera się ziele i korzeń – ziele latem, korzeń najlepiej jesienią. Badania naukowe testowały „in vitro” i „in vivo” wpływ substancji czynnych świerzbnicy na stany zapalne stawów, zmiany łuszczycowe i drobne rany z umiarkowanymi efektami, choć są też badania o ciekawszych rezultatach.

Substancje świerzbnicy wydają się korzystnie wpływać na boreliozę oraz infekcje wirusowe (opryszczka i inne). Do tej pory wykryto 23 aktywne pochodne o bakteriostatycznym działaniu. Ekstrakty lipofilowe (etanolowy i etylooctanowy) wykazały istotny in vitro efekt hamowania wzrostu krętków. Świerzbnica może być więc ciekawą opcją wspierającą leczenie infekcji Borrelia, często trudnych w terapii antybiotykami, gdyż wykazuje lepszą tolerancję i wysoką skuteczność!

Jest dostępny przegląd naukowy „in vitro” oceniający skuteczność świerzbnicy i innych roślin przeciw aktywnym i przetrwalnikowym formom Borrelia burgdorferi. Niektóre składniki świerzbnicy są nadzieją na opracowanie naturalnego leku przeciwko boreliozie i innym bakteriom G+ i G-, choć nie podano dokładnie, czy mają one działanie bakteriostatyczne czy bakteriobójcze.

Medycyna ludowa

Stosowana zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Zewnętrznie wykorzystuje się okłady lub kąpiele z korzenia przy spierzchniętej skórze, wargach, egzemie, stanach zapalnych, trądziku, reumatoidalnym zapaleniu stawów i guzkach nowotworowych. Zalecana na brodawki, jako diaforetyk, oraz do produkcji leków homeopatycznych. Wewnętrznie napar stosuje się przy zatrzymaniu moczu, stanach zapalnych przewodu pokarmowego, wrzodach, dnie moczanowej i dawniej w leczeniu gruźlicy. Napar polecano jako detoks, który oczyszcza organizm przez gruczoły potowe, mocz i żółć.

Substancje czynne

Korzeń zawiera alkaloidy, olejki eteryczne, żywice, flawonoidy (baikaleina, monolauryna, luteolina), garbniki, gorycze, irydoidy, saponiny, pochodne kwasu kawowego, apigeninę, malwidynę, winiferynę, hydroksytyrozol, kwas deceanowy, sole mineralne, kwasy tłuszczowe oraz interesujący glikozyd – skabiozyd.

Tradycyjne dawkowanie

Dla wsparcia odporności zaleca się 2–5 g korzenia zalać 250 ml wrzątku i parzyć przez 10 minut. Tak przygotowaną, gorzką herbatę można pić do 3 razy dziennie. Na bazie pociętych korzeni można wykonać nalewkę, zalewając je 60% alkoholem i macerując przez ok. miesiąc w ciemności i ciepłym miejscu; przyjmuje się 5–15 kropli 2–3 razy dziennie.

Można także przygotować odwar: jedną łyżkę korzenia zagotować w 750 ml wody przez 3–5 minut, a uzyskaną porcję podzielić na trzy i spożyć w ciągu dnia.