Tarczyca brodata – Scutellaria barbata

Opis szczegółowy

Tarczyca brodata to zioło o bardzo długiej tradycji stosowania, wykorzystywane głównie w fitoterapii nowotworów.

Informacje botaniczne

Tarczyca brodata jest byliną dorastającą zazwyczaj do około 35 cm wysokości, choć czasem osiąga nawet ponad 50 cm. Jej łodyga jest gładka lub delikatnie owłosiona, cienka, o czworokątnym przekroju i ciemnofioletowym lub zielonobrunatnym zabarwieniu. Posiada bardzo cienkie korzenie włosowate. Liście są naprzeciwległe, krótkogonkowe, o ząbkowanych brzegach, najczęściej lancetowato-mieczowate lub trójkątne, długości ok. 3 cm i szerokości 0,5–1 cm. U nasady mają barwę szarozieloną, a wyżej położone liście są ciemniejsze.

Kwiaty tarczycy brodatej są obupłciowe oraz wyrastają pojedynczo na krótkich szypułkach wzdłuż całej łodygi. Płatki korony są bardzo drobne, nagie; roślina kwitnie od kwietnia do lipca. Kolor okwiatu waha się od jasnoniebieskiego przez różowy, aż po fioletowy. Jest delikatnie owłosiony i dorasta do 1 cm długości. Owoc pojawia się od końca lipca do początku września – jest owalny, niemal bezwonny, lekko gorzkawy i jasnobrązowy.

Pochodzenie i występowanie

Tarczyca brodata pochodzi z południowo-wschodnich Chin, gdzie od wielu pokoleń stosowana jest w medycynie ludowej. Ze swojej ojczyzny trafiła do tradycyjnej fitoterapii Korei oraz części Wietnamu. Współcześnie uprawiana jest również w Japonii, Chinach i Korei. Preferuje wilgotne siedliska, takie jak moczary, bagna czy obrzeża rzek i strumieni. Rośnie również na polach ryżowych.

Zastosowanie / dawkowanie

Tarczyca brodata należy do ulubionych ziół tradycyjnej medycyny chińskiej, wykorzystywana zarówno w postaci mieszanek, jak i samodzielnie – jeśli pozwala na to stan zdrowia. Wykorzystywana jest przede wszystkim do oczyszczania organizmu, regeneracji śluzówki narządów wewnętrznych i eliminacji obrzęków, szczególnie kończyn dolnych. Wśród właściwości, jakie przypisuje jej Tradycyjna Medycyna Chińska, wymienia się smak ostry i gorzki oraz naturalnie chłodny charakter, który wpływa na meridiany płuc, wątroby i nerek. Kluczowe działanie Tarczycy brodatej to usuwanie gorąca z organizmu, działanie przeciwzapalne i odtruwające, pobudzanie krążenia (likwidacja zastojów krwi) oraz efekt moczopędny. Główne wskazania obejmują infekcje z gorączką, zatrucia, ukąszenia przez węże, urazy pourazowe, obrzęki oraz stany zapalne wątroby i żółtaczkę.

Nowoczesne badania naukowe potwierdzają potencjał substancji czynnych Tarczycy brodatej w hamowaniu wzrostu nowotworów (w tym przerzutów). Aktywne związki, takie jak feoforbid (badany w terapii fotodynamicznej), specyficzne alkaloidy diterpenowe i polisacharydy są testowane pod kątem zdolności niszczenia komórek nowotworowych oraz ograniczania angiogenezy (tworzenia naczyń krwionośnych odżywiających guzy).

W chińskiej i koreańskiej medycynie ludowej stosowana jest do ogólnej detoksykacji, jako silny diuretyk oraz przy infekcjach bakteryjnych, regeneracji śluzówek jamy ustnej i gardła, w leczeniu zapalenia migdałków podniebiennych, różnych typów wirusowego zapalenia wątroby oraz przy niektórych nowotworach. Napary polecane są także na obrzęki. Tradycyjni zielarze opierają się na wynikach pierwszych (nielicznych) badań sugerujących, że regularne stosowanie koncentratów roślinnych daje wymierne korzyści u kobiet z rakiem piersi.

Szczególne zainteresowanie (od 2002 r.) wzbudza związek scutellaryna, naturalnie występujący w wielu gatunkach tarczycy, w tym w Scutellaria barbata. Działa on silnie przeciwutleniająco, zwiększa naturalny potencjał antyoksydacyjny komórek i chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Stwierdzono także działanie neuroprotekcyjne, ochronę białek synaptycznych, interakcję z receptorami serotoninowymi oraz ochronę neuronów i komórek serca przed niedokrwieniem (blokowanie procesów włóknienia mięśnia sercowego). Może również chronić komórki mózgu przed wpływem beta-amyloidu. Tradycyjnie stosowana jest przy stanach zapalnych i urazach.

Najnowsze badania wykazały, że scutellaryna pełni też funkcję antidotum przy zatruciu selenem oraz zapobiega ostrym uszkodzeniom płuc. Związek ten obniża poziom cholesterolu indukowanego dietą wysokotłuszczową. Badania wykazały ponadto, że scutellaryna może hamować niektóre izoenzymy cytochromu P450, co oznacza, że trzeba zachować ostrożność przy równoczesnym przyjmowaniu innych leków i warto skonsultować się z lekarzem.

Scutellaryna hamuje aktywność proteasomu – enzymu odpowiedzialnego za rozpad białek, prowadzi do kontrolowanej śmierci komórek (apoptozy) poprzez określone szlaki sygnalizacyjne oraz zatrzymuje proliferację (dzielenie się) komórek nowotworowych (potwierdzone w dwóch badaniach).

Liczba dostępnych badań dowodzących przeciwnowotworowego działania różnych składników Tarczycy brodatej (w odpowiednio skoncentrowanych dawkach) wynosi już około 10; ok. 5 badań na modelach zwierzęcych dotyczyło wyłącznie flawonoidów obecnych w zielu tej rośliny. Substancje aktywne wykazywały bezpieczeństwo i skuteczność przy raku piersi w dwóch laboratoriach, działały przez indukcję apoptozy i hamowanie angiogenezy (przy raku jelita grubego – potwierdzone w czterech badaniach), a także – szczególnie polisacharydy i scutebarbatin A – aktywowały liczne enzymy (kaspazy, fosfo-Erk, fosfo-Akt, fosfo-c-Met) przy raku płuc (dwa badania laboratoryjne).

W różnych dawkach i składach wykazano hamowanie komórek raka wątroby (5 badań), wspomagający efekt flawonoidów z tej rośliny z cisplatyną (rak jajnika) oraz szerokie spektrum działania względem różnych komórek nowotworowych, w tym wpływ na układ odpornościowy, stres oksydacyjny czy kaskady sygnałowe.

Zgodnie z tradycyjną medycyną chińską przeciętna dawka terapeutyczna dla dorosłych wynosi od 15 do 30 g suszonego lub 30–60 g świeżego ziela w naparze – do użytku zewnętrznego i wewnętrznego. W takim dawkowaniu przeprowadzano badania kliniczne, także na osobach z wrzodami żołądka o potencjale nowotworowym. Terapia trwająca 1 miesiąc do 10 lat – w połączeniu ze standardowymi lekami – przynosiła pozytywne efekty: wyleczenie lub znaczną poprawę uzyskano w większości przypadków, efekty były lepsze przy dłuższym stosowaniu.

W przypadkach raka wątroby i przełyku w szpitalach chińskich stosowano najczęściej terapie skojarzone. Skuteczność oceniano na 60–62%, zwłaszcza u pacjentów już z rozwiniętą chorobą. Roślina uchodzi za bezpieczną, a w rękach doświadczonego fitoterapeuty – bardzo przydatną. W razie wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem lub specjalistą chińskiej medycyny. Nie zalecana przy schorzeniach krwi oraz u kobiet w ciąży.

Substancje czynne

Ziele Tarczycy brodatej zawiera dużą ilość substancji czynnych, w tym głównie flawonoidy, ale również diterpeny i cenne polisacharydy. Dotychczas wyizolowano i dobrze zbadano takie związki jak: scutellaryna (dokładniej opisana powyżej), katalpol, limonen, beta-kariofilen, beta-kadinen, (+)-alfa-terpineol, apigenina i jej pochodne (np. apigenina-5-O-beta-glukopiranozyd), kwas kumarynowy, luteolina oraz 4-hydroksywogonina.

Tradycyjne dawkowanie

Klasyczna dawka dla osoby dorosłej to 3 g suszonego ziela Tarczycy brodatej (jedna pełna łyżka stołowa) zalana 200 ml zimnej wody i gotowana ok. 15 minut. W razie potrzeby uzupełniamy odparowaną wodę. Tak przygotowany napar pijemy raz dziennie, rano, na czczo – ok. 30 minut przed śniadaniem. W cięższych przypadkach zaleca się dawki 9–30 g, a w terapiach onkologicznych (jako wsparcie leczenia standardowego) – nawet do 60 g dziennie według tradycyjnych zaleceń chińskich. Przy stosowaniu domowej nalewki można przyjmować 2–5 ml raz dziennie.