Wiśnia lekarska – Filipendula ulmaria

Opis szczegółowy

Naturalny "aspiryna" i acylopiryna bez podrażnienia żołądka.

Informacje botaniczne

Wiśnia lekarska, znana także jako wiązówka błotna, to bylina wieloletnia osiągająca wysokość aż do 200 cm. Łodyga wyrasta z drewniejącego kłącza, jest prosta, kanciasta, sztywna, naga, wysoka i zakończona baldachogroniastym kwiatostanem, nietypowym dla dwuliściennych. Liście wyrastają skrętolegle na łodydze, mają ogonki długości 4–8 cm, są ciemnozielone, pierzastozłożone, z wierzchu jaśniejsze, od spodu filcowato omszone, trój- lub pięciolistkowe, listki są jajowate, zaostrzone, piłkowane, u nasady półsercowate przylistki z piłkowanymi brzegami. Kwiaty obupłciowe, miseczkowate, mają do 5 mm średnicy, z 5 działkami kielicha i 5 płatkami korony, są aromatyczne i zakwitają od maja do lipca. Owocem jest brązowa, gładka, około 2 mm długości, niepękająca niełupka o sierpowatym kształcie.

Pochodzenie i występowanie

Wiśnia lekarska występuje powszechnie w całej Europie (za wyjątkiem południowych krańców), dalej sięga na wschód przez zachodnią Syberię, dociera do Małej Azji, Kaukazu aż do Mongolii. Jako gatunek wtórny została zawleczona do Ameryki Północnej, gdzie również świetnie się przyjęła. Roślina preferuje mokradła, wilgotne łąki, pola i skraje lasów oraz okolice źródlisk. W Polsce spotykana na terenie całego kraju, od nizin po pogórza.

Zastosowanie / dawkowanie

Wiśnia lekarska zajmuje ważne miejsce w tradycji nie tylko celtyckiej: jest obecna w licznych legendach i opowieściach. W walijskiej mitologii nazywana jest Blodeuwedd i według legendy została stworzona przez czarownika Gwydiona oraz króla Matha. Zioło to pojawia się także w europejskiej literaturze, np. w „Opowieściach kanterberyjskich” Geoffreya Chaucera jako kluczowy składnik napoju ratunkowego. W Anglii funkcjonuje także pod nazwą „Bridewort”, gdyż używano jej tradycyjnie do aromatyzowania wnętrz podczas uroczystości weselnych i religijnych.

Cała roślina posiada charakterystyczny, lekko migdałowy zapach i smak, za co wykorzystywano ją w aromatyzacji wnętrz, piw, win i octów. Kwiaty wiśni lekarskiej mogą również służyć do przygotowania dżemów i konfitur, nadając im nutę migdałów.

Roślina zawiera znaczące ilości pochodnych kwasu salicylowego, znanych od ponad 100 lat ze swoich właściwości przeciwbólowych, przeciwgorączkowych i przeciwzapalnych. Kwiaty działają moczopędnie, pomagają zbić gorączkę i uśmierzyć ból – wskazane przy przeziębieniu.

Wiśnia lekarska łagodnie uspokaja i ułatwia zasypianie. Stosowana jest także jako środek wspomagający przy stresie i napięciu nerwowym (także w połączeniu z innymi ziołami). Pomaga zredukować napięcie w ciele oraz uczucie niepokoju.

Badania potwierdzają antyoksydacyjne i antybakteryjne działanie jej związków fenolowych i flawonoidowych, szczególnie na szczepy Escherichia coli, Escherichia faecalis oraz grzyby P. cyclopium i F. oxysporum. Składniki tej rośliny skutecznie hamują procesy oksydacji lipidów.

W badaniach in vivo udokumentowano istotny efekt przeciwbólowy oraz bezpieczeństwo stosowania tej rośliny. Potwierdzają one jej zastosowanie w łagodzeniu bólu i objawów zapalnych schorzeń. Flawonoidy, szczególnie rutozyd i spireozyd, znacząco hamują cyklooksygenazę – enzym powiązany z mediacją stanów zapalnych i gorączki. Inne badania na zwierzętach wykazały, że ekstrakt z wiśni lekarskiej silnie redukuje obrzęk i wywołane stanem zapalnym dolegliwości – efekt porównywalny do działania indometacyny, popularnego niesteroidowego leku przeciwzapalnego.

Doświadczenia na myszach wykazały również stymulację odporności w przebiegu stanów zapalnych. Efektem była redukcja poziomu interleukiny-2 i innych cytokin prozapalnych.

Ciekawe są również działania ochronne dla żołądka. Stwierdzono, że nie podrażnia ona błony śluzowej żołądka i wspiera jej gojenie – w przeciwieństwie do konwencjonalnych leków przeciwzapalnych. Stosowana w umiejętnych dawkach łagodzi ból, zmniejsza stan zapalny i gorączkę, a jednocześnie jest znacznie bezpieczniejsza dla układu trawiennego.

Lecznictwo tradycyjne

W austriackiej tradycji ludowej wiśnia lekarska stosowana jest do leczenia reumatyzmu, dny, infekcji i gorączki, natomiast w krajach skandynawskich podawana jest w mieszankach na uspokojenie żołądka. Stosowana jest również przy przeziębieniach, zapaleniach oskrzeli, bólach żołądka, wrzodach trawiennych, zgadze, artretyzmie, dnie moczanowej, reumatyzmie oraz w stanach zapalnych pęcherza moczowego.

W lecznictwie ludowym w Europie wiśnię lekarską stosowano jako środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. Składniki czynne wykazują również działanie zmniejszające obrzęki i ból stawów podczas reumatyzmu i artretyzmu; działają ściągająco przy biegunkach i wykazują hepatoprotekcyjny wpływ na wątrobę.

Przeciwwskazania

Należy unikać łączenia wiśni lekarskiej z lekami z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takim jak ibuprofen lub diklofenak.

Substancje czynne

Wiśnia lekarska bogata jest w wiele substancji farmakologicznie czynnych: olejki eteryczne (zawierające salicylaldehyd, kwas salicylowy, metylosalicylan), glikozydy flawonowe, flawonoidy (rutozyd, spireozyd, izokwercytryna), olejki lotne oraz garbniki (taniny). Obecne są także: heksanal, limonen, linalol, mentol, menton, alfa-terpineol, karwon, piperiton, geraniol, karwakrol, tymol, benzaldehyd, guajazulen oraz beta-jonon.

Tradycyjne dawkowanie

Rozdrobnione ziele spożywać jako napar ziołowy w dawce dobowej 2–6 g, podzielonej na 1–3 porcje. Stosowanie u dzieci i młodzieży do 18 roku życia się nie zaleca. Kurację zaczynamy przy pierwszych objawach przeziębienia, maksymalnie przez 7 dni do ustąpienia objawów. W przypadku wspomagania stawów terapię stosować nie dłużej niż 4 tygodnie.

Ziele w postaci ciętej można przyjmować w dawkach 2,5–3,5 g kwiatów lub 4–5 g ziela, zalać 250 ml gorącej wody i parzyć przez 10 minut, pić 1–3 razy dziennie.

W przypadku zioła sproszkowanego zalecana jest pojedyncza dawka 250–500 mg 1–3 razy dziennie, do maksymalnej dawki 1500 mg na dobę. Kapsułki zawierające 250–300 mg proszku lub 169–200 mg suchego ekstraktu wodnego przyjmować 1–6 razy dziennie.

Nalewka z wiśni lekarskiej (w proporcji 1:5) u dorosłych: 2–4 ml (20 kropli) jednorazowo, maksymalnie 6–12 ml dziennie.

Torebki ekspresowe z suszem w dawce 1,5 g stosować 2–3 razy dziennie, dorośli do 4 razy dziennie, dzieci do 4 lat 1 saszetka, dzieci do 10 lat maksymalnie 2 saszetki, dzieci do 16 lat – jak u dorosłych.