Wiśnia pospolita – Prunus cerasus

Nazwy zwyczajowe: Wiśnia, wiśnia pospolita, Prunus cerasus, czereśnia kwaśna, wiśnia karłowata, cherry, wiśnia kwaśna, morela wiśniowa, morello cherry, amarelle cherry, griottier, montmorency cherry, tart cherry, cerise, cerise à tarte acide, cereza, cirasa, cerizo, kirss, kirsebaer, chjarasgia, grease, kiraz, kerse, kirši, ciliegia, morell, ceriéra, chrisse, qershia, višnja

Nazwa łacińska: Prunus cerasus

Pochodzenie: Azja, Europa, Ameryka Południowa, Ameryka Północna

Krótki wstęp

Aby uzyskać dobre plony wiśni, należy starannie wybrać odpowiednie miejsce do uprawy. Najlepiej sprawdzają się stanowiska na wyższych wysokościach, z przepuszczalną, piaszczystą, wilgotną glebą i dobrą cyrkulacją powietrza (idealnie na północnych stokach). Wiśnia dobrze rośnie zarówno w miejscach słonecznych, jak i częściowo zacienionych, ale największy plon uzyskuje się z drzew rosnących na pełnym słońcu. Warto również zaznaczyć, że drzewa te wytrzymują mrozy do –20°C. Najlepsze odmiany w Wielkiej Brytanii sadzone są blisko wybrzeża.

Wiśnia pospolita bywa niestety wrażliwa na przymrozki i zimne deszcze w czasie kwitnienia, dlatego miejsce pod uprawę nie powinno być narażone na częste wiosenne i późne przymrozki (np. sąsiedztwo zbiorników wodnych). Drzewo potrzebuje także okresowego nawodnienia i preferuje gleby bogate w związki azotu. Źródła podają także, że wiśnia bardzo dobrze znosi gleby o odczynie kwaśnym.

Najpopularniejszą metodą rozmnażania jest szczepienie. Warto zadbać o dobre przygotowanie gleby w sadzie – niekiedy zaleca się wysiewanie koniczyny i pozostawienie jej na kilka sezonów. Nasiona przeznaczone do wysiewu najlepiej jak najszybciej wysiać do inspektu. Proces kiełkowania jest długi i może trwać nawet 18 miesięcy. Większe sadzonki należy przesadzać pojedynczo do doniczek.

Owoce wiśni dojrzewają bardzo szybko, a ich zbiór bywa problematyczny – należy je zebrać dokładnie i niezwłocznie, zanim zaczną się psuć. Europejska produkcja wiśni w 2012 roku wynosiła ok. 1 150 000 ton rocznie – największe zbiory uzyskują Turcja, Rosja, Polska, Ukraina i Iran.

Opis szczegółowy

Ulubiony owoc od Europy po Azję.

Informacje botaniczne

Wiśnia pospolita to niewielkie, zwykle liściaste drzewo osiągające wysokość od 3 do 10 metrów. Korona jest przeważnie stożkowata. Gałęzie są cienkie i na końcach często zwisają. Liście ułożone są skrętolegle, mają kształt jajowaty, są błyszczące i jasnozielone. Kwitnienie rozpoczyna się na przełomie kwietnia i maja. Kwiaty są białe, obupłciowe, zebrane w pęczki i mogą być samopylne. Owoce to ciemnoczerwone pestkowce (wiśnie), które dojrzewają w lipcu na końcach krótkich szypułek.

Pochodzenie i występowanie

Wiśnia pospolita (Prunus cerasus) powstała najprawdopodobniej ze skrzyżowania gatunków Prunus avium i Prunus fruticosa na terenach dzisiejszego Iranu lub wschodniej Europy. Uprawiana była początkowo na obszarze wokół Morza Kaspijskiego i Czarnego oraz znana już w okresie antycznych Greków (ok. 300 r. p.n.e.). Wiśnie uprawiali Persowie i Hindusi, a do Brytanii zostały przywiezione przez Rzymian w I wieku n.e. Do samego Rzymu trafiły z północno-wschodniej Anatolii w roku 72 n.e. za sprawą Lucjusza Licyniusza Lukullusa.

Obecnie wiśnia pospolita występuje powszechnie w większości Europy (Państwa Bałtyckie, Europa Środkowa, Hiszpania, Włochy, południowa Skandynawia), Azji południowo-zachodniej (w tym Izrael, Liban, Uzbekistan), Ameryce Północnej (głównie USA), Australii oraz północnych Indiach. Rośnie w klimacie umiarkowanym. Prunus cerasus jest bardzo podobny do czereśni (Prunus avium).

Zastosowanie / dawkowanie

W Wielkiej Brytanii wiśnia zyskała dużą popularność w czasach Henryka VIII w XVI wieku, a w XVII wieku stała się ważnym towarem uprawianym głównie w hrabstwie Kent, gdzie powstało wiele odmian. Pierwsza amerykańska odmiana wyhodowana została w Massachusetts i nosiła nazwę „Kentish Red”.

Wiśnia pospolita jest ceniona za uniwersalne zastosowanie kulinarne – używana do pieczenia, gotowania, przygotowywania ciast, tortów, deserów, kompotów, dżemów oraz soków. Drewno drzew wykorzystywane jest w produkcji mebli. Suszone wiśnie gotowane z cukrem i mieszane z zimną wodą to składnik tradycyjnego, orzeźwiającego napoju vişne şurubu (wyszynada). Syrop wiśniowy stanowi popularny dodatek do likierów i napojów w Turcji, Grecji oraz na Cyprze. Suszone owoce bywają dodawane do zup i dań mięsnych, szczególnie wieprzowiny. W Belgii stosowane są jako składnik piwa kriek lambic.

Niektóre badania wskazują na poprawę wzorców i jakości snu u osób z bezsennością pijących ekstrakty z wiśni (przygotowane z ok. 230 g suszonych owoców) z dodatkiem jabłek. Wysoka zawartość melatoniny w owocach sprzyja spokojniejszemu zasypianiu i regeneracji nocnej.

Obecne w wiśniach substancje czynne mają potencjał wspierający leczenie stanów zapalnych układu ruchu i stawów. Badania podstawowe zwracają uwagę również na właściwości przeciwbakteryjne oraz wspomagające leczenie infekcji mikrobiologicznych. Inne związki zawarte w owocach (podobnie jak w innych owocach i warzywach) wykazują potencjał do hamowania rozwoju komórek nowotworowych i opóźniania wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, w tym niedokrwiennej choroby serca.

Antocyjany o wysokim potencjale antyoksydacyjnym mogą spowalniać procesy starzenia oraz wspierać system sercowo-naczyniowy. Poziom antyoksydantów w owocach wiśni odpowiada właściwościom preparatów witaminy E w stężeniu 2 mM. Inne badanie wykazało działanie przeciwzapalne wyciągu z wiśni porównywalne z efektami terapeutycznego zastosowania kwasu acetylosalicylowego (aspiryna). Opisano również, że koncentracja antyoksydantów w wiśniach może być nawet 10 razy silniejsza od działania aspiryny.

Wiśnie tradycyjnie stosowano do wsparcia leczenia chorób zapalnych przewodu pokarmowego, wrzodów oraz nieżytów jelitowych. Dostępne publikacje wskazują na korzystne efekty składników wiśni w tych zastosowaniach, jednak jednoznaczna ocena kliniczna pozostaje trudna.

Lecznictwo tradycyjne

W medycynie ludowej wiśnie polecano jako wsparcie przy bezsenności i problemach ze snem. W tradycji anglosaskiej stosowano wiśnie przy łagodnych postaciach artretyzmu, problemach trawiennych, dnie moczanowej oraz wzmożonym oddawaniu moczu. Amerykańska fitoterapia sugeruje stosowanie ekstraktu z wiśni przy gorączce, przeziębieniu oraz kaszlu.

Zarówno owoce, jak i części drzew wykorzystywano w tradycyjnym leczeniu lekkich zaburzeń trawienia i biegunek (jako środek ściągający), do pobudzenia apetytu (jako goryczka), czy jako łagodny środek przeciwgorączkowy. Stosowano je również przy problemach nerwowych oraz stanach lękowych jako środek uspokajający i balsamujący.

Substancje czynne

Owoce wiśni to bogactwo związków bioaktywnych. Zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe, kwasy oleinowe (14 flawano-3-oli, kwas mirystynowy, palmitynowy, stearynowy, oleinowy, linolowy i arachidonowy), alfa-tokoferol, tokoferole, witaminę A oraz tokotrienole.

Związki zawarte w owocach obejmują około 41 polifenoli, flawonoidy, kwasy organiczne (np. 5-hydroksycynamonowe), proantocyjanidyny, 11 antocyjanów (cyjanidyna, cyjanidyna-3-glukozyd, cyjanidyna-3-glukozylo-rutynozyd, cyjanidyna-3-sophorozid, cyjanidyna-3-rutynozyd), flawonole, flawony, amonowe sole, beta-fykoerytrynę, kwas askorbinowy (witaminę C) oraz fenyloalaninę.

Zawartość wody w owocach stanowi 80–85%, a 100 g owoców dostarcza około 58 kcal. Analizy chemiczne wykazują obecność wapnia, sodu, żelaza, magnezu, miedzi, fosforu i cynku. W mniejszych ilościach znajdują się w nich także cukry (dekstroza, sacharoza), kwas cytrynowy, amigdalina, prunazyna, taniny, kwercetyna i kemferol.

Tradycyjne dawkowanie

W dostępnych źródłach naukowych nie podano jednoznacznych zaleceń dotyczących dawkowania.