Złocień maruna – Tanacetum parthenium

Opis szczegółowy

Tradycyjna roślina stosowana przy migrenach i stanach zapalnych.

Informacje botaniczne

Złocień maruna to bylina wieloletnia osiągająca wysokość od 30 do 60 cm. Z jednego kłącza zwykle wyrasta kilka wyprostowanych, kanciastych, częściowo owłosionych i nagich łodyg, które są bogato rozgałęzione. Liście są naprzemianległe, jasnozielone do żółtozielonych, szeroko jajowate – dolne osadzone na ogonkach, górne siedzące. Blaszka liściowa ma długość 5–8 cm i szerokość 3–5 cm, tępa na końcu, od spodu gruczołowata, głęboko pierzasto-klapowana z piłkowanymi brzegami. Liście i łodyga wydzielają zapach rumianku. Kwiaty złocienia maruny są zebrane w baldachogrona po 15–20 koszyczków – kwiaty rurkowate mają kolor żółty, języczkowate są białe, obupłciowe, pojawiają się od czerwca do września. Owocem jest niełupka o długości ok. 1 mm z widocznymi żeberkami.

Pochodzenie i występowanie

Złocień maruna pochodzi z południowo-wschodniej Europy (głównie z Półwyspu Bałkańskiego), Anatolii, zachodniej Azji i Kaukazu. Roślina została dzięki popularności sprowadzona do wschodniej Azji (Chiny, Japonia), Ameryki Północnej (USA, Kanada), Ameryki Południowej, Australii i Afryki. W Polsce rośnie na rabatach, w parkach, na zieleńcach oraz przy murach i drogach. Od lat złocień maruna jest uprawiany w ogrodach botanicznych i przykościelnych, a w środowisku naturalnym utrzymały się populacje zdziczałe w pobliżu siedzib ludzkich.

Zastosowanie / dawkowanie

Angielska nazwa feverfew pochodzi od łacińskiego „febrifugia”, czyli „obniżający gorączkę”, choć współcześnie roślina nie jest wykorzystywana w tym celu. Pierwsze wzmianki o leczniczym zastosowaniu sięgają I wieku naszej ery, kiedy grecki lekarz Dioskurydes zastosował złocień marunę jako środek przeciwzapalny. W starożytnej Grecji nazywano ją „Parthenium” od zastosowania w leczeniu robotników budujących Partenon. Bywa nazywana „średniowieczną aspiryną”. Oprócz właściwości leczniczych, złocień uprawiany jest także jako roślina ozdobna, a nalewka z kwiatów służy jako naturalny środek odstraszający owady.

Podłoże migren do dziś nie jest w pełni poznane, ale przypuszcza się, że powodem jest rozszerzenie naczyń mózgowych i zwiększona przepuszczalność ich ścian. Składniki aktywne złocienia mogą zmniejszać przenikanie związków zapalnych przez ściany naczyń oraz ograniczać ich rozszerzanie, stąd roślina polecana jest jako profilaktyka migren. Potwierdzono to w badaniach klinicznych, m.in. u pacjentki z przewlekłymi migrenami, która po miesiącach stosowania liści i ziela złocienia odczuła wyraźną poprawę. Inne badania wykazały zmniejszenie częstotliwości i intensywności ataków migrenowych u osób stosujących złocień marunę.

Składniki tej rośliny wykazują również działanie przeciwzapalne – potrafią obniżać poziom prostaglandyn, cytokin oraz innych mediatorów zapalenia poprzez wpływ na ich syntezę. Szczególnie parthenolid i jego pochodne mogą łagodzić stany zapalne i skurcze śluzówki macicy, zmniejszając ból i lokalne stany zapalne. Ekstrakty z maruny obniżały w badaniach poziom prostaglandyn i liczbę leukocytów zarówno u zwierząt, jak i u ludzi. Roślina wykazuje również potencjał w leczeniu stanów zapalnych stawów, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów, a także działa na różne czynniki prozapalne.

Liczne związki złocienia maruny częściowo obniżają objawy menopauzy i mogą wpływać na komfort kobiet w okresie przekwitania. Służą także wyciszeniu i łagodzą napięcie czy niepokój u kobiet po menopauzie.

Ekstrakty zmniejszają również wydzielanie serotoniny przez płytki krwi dzięki obecności seskwiterpenów, normalizują granulację leukocytów i poprawiają jakość obiegu krwi. Ziele złocienia maruny wykorzystywane jest w problemach związanych z nieprawidłowym krążeniem, co bywa także jednym z mechanizmów zmniejszenia migrenowych bólów głowy.

Parthenolid oraz pokrewne laktony wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe wobec bakterii Gram-dodatnich, drożdży i grzybów pleśniowych. Wykazano też hamujący wpływ ekstraktów na niektóre szczepy pierwotniaków i mykobakterii, a także działania przeciwnowotworowe na komórki rakowe oraz antyoksydacyjne. Ziele złocienia maruny może być więc wykorzystywane także jako naturalny antyoksydant.

Tradycyjne zastosowanie

W medycynie ludowej napary ze złocienia maruny podawano na gorączkę, bóle migrenowe, reumatoidalne zapalenie stawów, bóle żołądka, bóle zębów, niepłodność, ugryzienia owadów, bóle menstruacyjne czy dolegliwości porodowe. Był szeroko używany przez europejskich i greckich zielarzy na łuszczycę, alergie, szumy uszne, astmę, nudności i wymioty.

Złocień maruna stosowany był również jako spazmolityk, kardiotonik, środek przeciwgorączkowy, mukolityk, lek przeciwzapalny, emmenagogum, przeciwnowotworowy i przeciwpasożytniczy. W ludowej medycynie świeże ziele i liście wkładano do ucha przy zapaleniu ucha środkowego. Indianie Ameryki Południowej stosowali marunę na kolki jelitowe, bóle nerek, poranne nudności oraz bóle żołądka. W Kostaryce podawano napary na trawienie, jako tonik sercowy, środek emmenagogiczny i na pasożyty, natomiast w Wenezueli w leczeniu bolesnych miesiączek, bólu uszu i jako spazmolityk.

Ostrzeżenia

Niektóre osoby przy długotrwałym stosowaniu preparatów ze złocienia maruny mogą doświadczyć niewielkiej wysypki skórnej – w takich przypadkach należy przerwać stosowanie, a po przerwie można wrócić do kuracji. Z uwagi na wpływ na macicę nie zaleca się tej rośliny kobietom w ciąży.

Substancje czynne

Złocień maruna zawiera seskwiterpenowe laktony (najważniejsze to parthenolid, artekanin, artemoryna, kanin, balchanin, epikanin, arbuskulin, manolialid, rejnosyna, santamaryn, sekotanaparthenolid i inne), glikozydy flawonoidowe (kempferol, trimetyleter, quercetagetyna, kwercetyna, apigenina, luteolina, chryzoeriol, santyna, jaceidyna, centaureidyna), garbniki, olejki eteryczne (kamfora, kamfen, p-cymen, bornylowy octan, tujon, pineny, terpeny, borneol, pinokarwon, karwakrol, mirtenal, eugenol, pochodne acetylenu, kariofilen), chrysantemominę, kumarynę izofrazydynę oraz epipektachol.

Tradycyjne dawkowanie

Najczęściej zalecana suplementacja to ok. 250 mg ekstraktu standaryzowanego, zawierającego minimum 0,4% masy parthenolidu. Nie podaje się dzieciom poniżej 3. roku życia – starszym według masy ciała (dzieci pow. 20 kg ok. 1/3 dawki dorosłego). Dawkowanie zależy od wskazania i wynosi od 2 do 10 g, 1 lub kilka razy dziennie. Napar przygotowuje się z 1 łyżeczki ziela zalanej 200–250 ml wrzątku i pije 1–3 razy dziennie.