Żywokost lekarski – Symphytum officinale

Opis szczegółowy

Żywokost lekarski. Przynosi ulgę przy bólu stawów, mięśni i ścięgien.

Informacje botaniczne

Żywokost lekarski to bylina wieloletnia, dorastająca do maksymalnie 130 cm wysokości. Jego łodyga jest prosta, owłosiona i rozgałęzia się w górnej części. Białawy kłącze przechodzi w rozgałęziony korzeń. Liście są podłużne, naprzemianległe, jajowato-lancetowate, od spodu silnie unerwione, na powierzchni owłosione, zwężające się w kierunku ogonka liściowego. Kwiaty żywokostu zebrane są w podwójne skrętki, mają barwę od czerwonawej do fioletowej i pojawiają się od maja do lipca. Owocem żywokostu jest rozłupnia z czterokomorowym zalążniami, w której znajdują się cztery nasiona.

Pochodzenie i występowanie

Żywokost lekarski występuje w strefie umiarkowanej Europy aż po Azję Środkową, z największym zasięgiem na różnych wysokościach n.p.m. (nie występuje natomiast w północnej ani w południowej Europie). Roślina została również wtórnie rozprzestrzeniona w Ameryce Północnej. W Polsce rośnie zarówno na nizinach, jak i w górach. Preferuje wilgotne stanowiska w pobliżu brzegów rzek i potoków, wilgotne łąki, pola oraz lasy. Rośnie na żyznych, lekko kwaśnych lub zasadowych, gliniastych i gliniasto-ilastych glebach.

Zastosowanie / dawkowanie

Najstarsze wzmianki o zastosowaniu korzenia i liści żywokostu lekarskiego jako surowca leczniczego pochodzą już z XII wieku. Z biegiem wieków wiele zielników i opracowań opisywało niezwykłe właściwości tej rośliny. W XVII wieku Nicholas Culpeper wspominał żywokost w „The English Physitian” jako zioło o silnym działaniu przeciwzapalnym, polecane na ból stawów, mięśni, ścięgien, reumatyzm i dnę. Współczesne badania potwierdzają te obserwacje obszernymi danymi klinicznymi. Do celów leczniczych zbiera się korzeń i liście żywokostu.

Ekstrakt z liści żywokostu lekarskiego, testowany w trzech różnych postaciach do zastosowania zewnętrznego (żel, roztwór, emulsja), wykazał znaczący potencjał gojący rany – w analizach histologicznych u zwierząt widocznie zwiększał tempo i jakość procesu gojenia, nasilając odkładanie kolagenu i regulując reakcję zapalną. Najważniejsze substancje czynne, w tym kwas rozmarynowy, wykazują silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, wspierają regenerację tkanek oraz procesy ziarninowania. Działają również na układ krwiotwórczy – obniżają syntezę prostaglandyn i agregację płytek krwi. W badaniach na zwierzętach wykazano również redukcję obrzęków po zastosowaniu ekstraktu z korzenia żywokostu lekarskiego.

Kliniczne badania z udziałem pacjentów potwierdzają szybszą redukcję ran i skuteczność leczenia ostrych kontuzji, urazów oraz bólów mięśni i stawów. Preparaty z żywokostu stosowane zewnętrznie znacząco zmniejszały ból w przypadkach urazów mięśni (myalgii), skręceń stawów, ostrej tendinopatii, stłuczeń, zwichnięć oraz przy obrzękach. Skuteczność ekstraktów z żywokostu porównywalna była z działaniem maści przeciwbólowych opartych na diklofenaku. Zastosowanie preparatów z żywokostu na skórę przynosiło ulgę przy urazach kolan, stawów skokowych i mięśni oraz poprawiało mobilność, zmniejszało obrzęk i tkliwość, a także redukowało konieczność stosowania leków przeciwbólowych. Badania nie wykazały gorszej skuteczności w porównaniu do nowoczesnych leków przeciwzapalnych.

Kremy i maści z żywokostu stosowane są również w innych przypadkach – przy ukąszeniach insektów, zapaleniu gruczołów piersiowych, różnych stanach zapalnych skóry, dermatozach, czyrakach, wrzodach, odleżynach oraz w leczeniu żylaków i owrzodzeń kończyn dolnych.

Medycyna ludowa

W tradycyjnej medycynie korzeń żywokostu lekarskiego wykorzystywany jest do okładów lub maści stosowanych na złamania kości, zapalenia żył i stłuczenia. Na Bałkanach stosuje się go także doustnie przy problemach trawiennych oraz zewnętrznie w leczeniu reumatyzmu i dny moczanowej. W Europie i Azji znany jest jako środek łagodzący bóle mięśni i stawów. Po jego pojawieniu się w Ameryce został również zaadoptowany do tradycyjnych terapii rdzennych mieszkańców.

Homeopatia

W homeopatii Symphytum wykorzystywany jest do wspomagania gojenia po złamaniach lub urazach uszkadzających tkankę kostną. Łagodzi ból okostnej, redukuje powstawanie siniaków i wspiera gojenie stanów zapalnych ścięgien oraz kości. Stosowany jest także w leczeniu urazów oka.

Substancje czynne

Korzeń żywokostu lekarskiego zawiera garbniki, olejki eteryczne, alkaloidy i substancje śluzowe. Najważniejsze składniki to alantoina (0,5–5,0%), polisacharydy śluzowe (ok. 30%), kwasy fenolowe (m.in. kwas rozmarynowy, chlorogenowy, hydroksycynamonowy i kawowy), glikopeptydy, taniny, aminokwasy, saponiny triterpenowe oraz liczne alkaloidy pirolizydynowe (m.in. acetylintermedyna, acetylokopsymina, likopsamina, symfytina).

Tradycyjne dawkowanie

Nie istnieje jedna uniwersalna zalecana dawka. Kliniczne i tradycyjne źródła wskazują na stosowanie preparatów z ekstraktem z żywokostu 2–3 razy dziennie do stosowania miejscowego. Jedyne rygorystyczne ograniczenie (opierające się na danych niemieckich) to limit przyjmowanych alkaloidów pirolizydynowych: maksymalnie 100 µg dziennie, co odpowiada kilku gramom ekstraktu dziennie.